Réamhrá Litríocht Turas 2 LITRÍOCHT
Clúdóidh tú samplaí den litríocht is fearr ón Liosta Téacsanna Ainmnithe ar bhealach cruthaitheach agus cuimsitheach. Léifidh tú dhá ghearrscéal, dhá amhrán, trí dhán agus dráma amháin. Cuirtear tús le gach caibidil le sliocht nó línte ón bpíosa litríochta. Déanfaidh tú staidéar ar an bpíosa litríochta seo ag deireadh na caibidle. Beidh an sliocht nó na línte seo ina spreagadh duit machnamh a dhéanamh ar an topaic agus ar an bpíosa litríochta féin.
154 Turas 2 CAIBIDIL 8 Léamhthuiscint
Léigh agus scríobh Léigh an píosa seo agus freagair na ceisteanna a ghabhann leis.
Haigh, is mise Kirill. Gan aon amhras, is é an spórt an caitheamh aimsire m
is fearr liom. Is breá liom dornálaíocht, sacar agus iománaíoch. Déanaim dornálaíocht ach ní imrím sacar ná iománaíocht.
Tá mé i mo bhall de Chlub Dornálaíochta Smithfield i mBaile Átha Cliath. Is breá liom a bheith ag traenáil leis an gclub. Traenálaim go dian. Bím ag traenáil gach lá seachas Dé Domhnaigh. Téim go dtí an spórtlann go rialta freisin. Bíonn troid agam gach cúpla seachtain.
n. nn
Bhuaigh mé Craobhchomórtas na hÉireann i mbliana. Bhí mé an-neirbhíseach roimh an troid ach bhí bród an domhain orm ina diaidh. Bhí bród an domhain ar gach duine sa chlub freisin.
Is breá liom a bheith ag féachaint ar spórt freisin. Féachaim ar spórt ar an teilifís ach is fearr liom dul go dtí na cluichí féin. Chonaic mé Baile Átha Cliath ag imirt iománaíochta trí huaire anuraidh. Bhuaigh siad ar Thiobraid Árann agus ar Phort Láirge ach faraor, chaill siad in aghaidh Luimnigh! ‘Beidh lá eile ag an bPaorach,’ mar a deir an seanfhocal.
Stór focal ná
or/nor
ball de a member of seachas except
CAIBIDIL 8 Fógra
Léigh agus scríobh Léigh an fógra seo agus freagair na ceisteanna a ghabhann leis.
Léigh an fógra seo agus freagair na ceisteanna a ghabhann lei
CEANNAIS NA hÉIREANN
CLUICHE Páirc an Chrócaigh, Baile Átha Cliath
ROS COMÁIN in aghaidh
LUIMNEACH 25 Lúnasa
Ticéid ar fáil ar líne ag
www.peil.ie €80 do dhaoine fásta
Geataí ar oscailt ó 13.00
€40 do dhaoine óga faoi 16
NÁ CAILL É!
Caitheamh isteach: 15.30
Tuilleadh eolais ag
www.peil.ie
Léigh agus scríobh Léigh an fógra seo agus freagair na ceisteanna a ghabhann leis.
troid bhuaigh siad ar a fight they beat beidh lá eile ag an bPaorach we’ll live to fight another day
1. Cad é an caitheamh aimsire is fearr le Kirill? 2. Cén spórt a dhéanann sé? 3. Cén club a bhfuil sé ina bhall de? 4. Cé chomh rialta is a bhíonn sé ag traenáil? 5. Cé chomh rialta is a bhíonn troid aige? 6. Cad a bhuaigh Kirill i mbliana? 7. Conas a mhothaigh sé roimh an troid agus ina diaidh? 8. An fearr le Kirill féachaint ar spórt ar an teilifís nó dul go dtí na cluichí féin? 9. Cé mhéad uair a chonaic sé Baile Átha Cliath ag imirt anuraidh? 10. Tabhair sampla amháin a thugann le fios go raibh bliain réasúnta maith ag iománaithe Bhaile Átha Cliath.
346 trí chéad daichead a sé
Craobh na Sé Náisiún
1. Cá mbeidh an cluiche idir Sasana agus Éire ar siúl?
Sé Náisiún
SASANA in aghaidh ÉIRE Twickenham, Londain – 17 Márta
Ticéid: €100 do dhaoine fásta €50 do dhaoine óga faoi 16
Pacáiste VIP ar fáil freisin: Ticéad + Eitilt + Óstán = €500 an duine
Ceannaigh ticéid agus pacáistí ag:
www.taisteal-agus-sport.ie
Tuilleadh eolais ag:
www.taisteal-agus-sport.ie/eolas
2. Cén dáta a bheidh an cluiche ar siúl?
3. Cé mhéad atá ar thicéid do dhaoine fásta?
4. Cé mhéad atá ar thicéid do dhaoine óga faoi 16?
5. Luaigh trí rud atá ar fáil sa phacáiste VIP.
6. Cé mhéad atá ar an bpacáiste VIP?
7. Cén áit ar féidir ticéid agus pacáistí a cheannach?
8. Cá bhfuil tuilleadh eolais ar fáil?
Cuimhnigh!
• A briathar (verb) is a ‘doing’ word that illustrates an action, such as léigh (read), scríobh (write), dún (close), oscail (open).
trí chéad daichead a seacht 347
• An aimsir (tense) tells us when the action took place. We focus on three tenses in this book: An Aimsir Chaite
The past tense An Aimsir Láithreach Treoir Ghramadaí
Tá mioncheachtanna gramadaí ar fáil i ngach caibidil. Chomh maith leis seo, gheobhaidh tú go leor cleachtaí gramadaí breise sa Treoir Ghramadaí ar leathanaigh 353–389.
Turas 2
Ag comhaireamh daoine / Counting people
duine (amháin) one person beirt two people triúr three people ceathrar four people cúigear five people seisear six people seachtar seven people ochtar eight people naonúr nine people deichniúr ten people
Caibidil 1: Mé Féin
Dathanna / Colours
bán white bándearg pink buí yellow corcra purple dearg red donn brown dubh black glas green gorm blue liath grey oráiste orange rua red (hair colour)
Dathanna súl / Eye colours
súile cnódhonna hazel eyes súile donna brown eyes súile glasa green eyes súile gorma blue eyes súile liatha grey eyes súile ómra amber eyes
Stíleanna gruaige / Hairstyles
gruaig chatach fhionn curly blonde hair gruaig dhíreach liath straight grey hair gruaig dhualach dhonn wavy brown hair gruaig fhada dhubh long black hair gruaig ghearr rua short red hair
Ag cur síos ort féin: Aidiachtaí / Describing yourself: Adjectives
cabhrach helpful cairdiúil friendly cliste clever cneasta kind dílis loyal fial generous foighneach patient fuinniúil energetic greannmhar funny spórtúil sporty
Caibidil 2: M
Teaghlach agus gaolta / Family and relatives
aintín aunt athair father deartháir brother deirfiúr sister gariníon granddaughter garmhac grandson garpháiste grandchild iníon daughter leathdheartháir half-brother leathdheirfiúr half-sister mac son máthair mother seanathair grandfather seanmháthair grandmother uncail uncle
390 Ca trí chéad nócha
Míonna na bliana / Months of the year
mí Eanáir January mí Feabhra February mí an Mhárta March mí Aibreáin April mí na Bealtaine May mí an Mheithimh June mí Iúil July mí Lúnasa August mí Mheán Fómhair September mí Dheireadh Fómhair October mí na Samhna November mí na Nollag December
Mo Theaghlach
Caibidil 3: Mo Theach
An teach agus an bloc árasán / The house and the apartment block
aláram alarm an bunurlár theground floor an chéad urlár the first floor an dara hurlár the second floor ardaitheoir elevator balcóin balcony bláthanna flowers carrchlós car park cistin kitchen claí fence cloigín dorais doorbell crann tree díon roof doras tosaigh front door gairdín cúil back garden
trí chéad nócha a haon ad iai d na príomhs icilleanna? A
gairdín dín roof garden idirchum intercom príomhdhoras main entrance seid shed seomra bia dining room seomra codlata bedroom seomra folctha bathroom seomra suí sitting room simléar chimney staighre stairs
Foclóir The present tense An Aimsir Fháistineach The future tense Rudaí a tharla inné.
Rudaí a tharlaíonn go rialta nó gnáthrudaí. Rudaí a tharlóidh sa todhchaí.
Turas 2
GRAMADACH 8 Briathra
GRAMADACH 9 Cuimhnigh!
Verbs in many languages are split into groups called réimnithe or conjugations. There are two réimniú in Irish and one group of briathra neamhrialta.
• An chéad réimniú consists mostly of verbs with one syllable. • An dara réimniú consists mostly of verbs with two syllables. • Na briathra neamhrialta consists of verbs that do not follow the normal rules. Thankfully, there are only 11 in Irish. French has over 80, German has over 150 and English has nearly 300! Welsh, a sister language of Irish, also has 11.
Cleachtadh A
Scríobh na briathra i do chóipleabhar. Tá an chéad cheann déanta duit.
1. Rinne mé an obair bhaile go tapa. 2. D’fhág mé mo theach ar maidin. 3. Sroichfidh mé an scoil ag a naoi. 4. Tá cúigear i mo theaghlach. 5. Níl aon siblíní agam.
6. Fuair mé bearradh gruaige inné. 7. Bhog mé go teach nua anuraidh. 8. An bhfuil do sheomra féin agat?
Rinne
___________ ___________ ___________ ___________ ___________ ___________ ___________
9. An éisteann tú le ceol i do sheomra? ___________ 10. Téigh abhaile agus lig do scíth!
___________ Cleachtadh B
Meaitseáil an Ghaeilge leis an mBéarla. 1 amárach 2 arú inné
3 arú amárach
A in the future B next year
C every morning
4 an bhliain seo chugainn D every year 5 sa todhchaí 6 gach maidin
7 gach tráthnóna 8 gach seachtain 9 gach bliain
10 fadó
E every week F tomorrow G long ago
H day before yesterday I day after tomorrow J every evening
1 = ____ 2 = ____ 3 = ____ 4 = ____ 5 = ____ 6 = ____ 7 = ____ 8 = ____ 9 = ____ 10 = ____
362 M’áit chónaithe / Where I live
an chathair the city ar imeall an bhaile mhóir at the edge of the town bloc árasán apartment block bungaló bungalow caisleán castle cois farraige beside the sea eastát tithíochta housing estate faoin tuath countryside feirm farm lár na cathrach the city centre na bruachbhailte the suburbs teach baile town house teach feirme farmhouse teach leathscoite semi-detached house teach scoite detached house teach sraithe terraced house
An seomra leapa / The bedroom
blaincéad blanket cairpéad carpet cuirtíní curtains deasc desk éadaí clothes lampa lamp leaba bed piliúr pillow póstaeir posters ríomhaire computer seilf shelf taisceadán locker vardrús wardrobe
An seomra folctha / The bathroom
cithfholcadán shower doirteal sink folcadán bath leithreas toilet radaitheoir radiator scáthán mirror tuáille towel
391 Cad iad na príomhscileanna? An bhfuil siad tábhachtach? An bhfuil siad tábh
Tá ocht bpríomhscil an-tábhachtach sa tSraith Shóisearach. Nuair a bhíonn tú ag obair sa rang, bí ag smaoineamh ar na príomhscileanna seo. Cuir ceist ort féin: ‘Cén phríomhscil atá in úsáid agam anois?’
A bheith liteartha / Being literate A bheith uimheartha / Being numerate Cumarsáid / Communicating
A bheith cruthaitheach / Being creative
Mé féin a bhainistiú / Managing myself Fanacht folláin / Staying well
Obair le daoine eile / Working with others
Eolas agus smaointeoireacht a bhainistiú / Managing information and thinking
vii Foclóir
Gheobhaidh tú na focail agus na nathanna is tábhachtaí ar leathanaigh 390–398.
trí chéad seasca a dó Cleachtadh C
Inniu an 8 Deireadh Fómhair 2085. Scríobh an dobhriathar ama ceart. Tá an chéad dá cheann déanta duit.
1. 9 Deireadh Fómhair 2085 amárach 2. 6 Deireadh Fómhair 2085 arú inné 3. 8 Deireadh Fómhair 2086 ______________ 4. 8 Deireadh Fómhair 2084 ______________ 5. 7 Deireadh Fómhair 2085 ______________ 6. 10 Deireadh Fómhair 2085 ______________
Cleachtadh D
Inniu an 15 Lúnasa 2046. Scríobh an dáta. Tá an chéad cheann déanta duit.
1. amárach 2. aréir
3. anuraidh 4. arú inné
5. arú amárach 6. inné
16 Lúnasa 2046 _______________ _______________ _______________ _______________ _______________
Cleachtadh A Líon isteach an ghreille.
Briathar
díol bris póg las
athraigh
breathnaigh bris cuir caill
éirigh
Cleachtadh B Scríobh an Ghaeilge.
eat get
give see do
catch hear
come say go
make be trí chéad seasca a trí
An chéad nó an dara réimniú?
an chéad
Leathan nó caol?
leathan Briathar
bailigh rialaigh
mothaigh scríobh fan
dreap
cuidigh éiligh lig
tóg
An chéad nó an dara réimniú?
an dara
Leathan nó caol?
caol Treoir Ghramadaí Réimnithe na mBriathra
1. Cá mbeidh Cluiche Ceannais na hÉireann ar siúl?
1
2. Cé a bheidh ag imirt? 3. Cén dáta a bheidh an cluiche ar siúl?
2 3
4. Cá bhfuil ticéid ar fáil? 5. Cé mhéad atá ar thicéid do dhaoine fásta?
4 5
6. Cé mhéad atá ar thicéid do dhaoine óga faoi 16?
7. Cén t-am a bheidh na geataí ar oscailt?
8. Cá bhfuil tuilleadh eolais ar fáil?
6 7 8
Ábhar Breise
Sa chaibidil ‘Ábhar Breise’, feicfidh tú go leor cleachtaí breise a chabhróidh leat do chuid scileanna léamhthuisceana a fheabhsú.
Ábhar Breise
Traic 30
Filíocht: Jeaic ar Scoil Éist agus labhair
Éist leis an dán ‘Jeaic ar Scoil’ le Dairena Ní Chinnéide. Ansin, léigh an dán os ard leis an duine atá in aice leat.
Jeaic ar Scoil le Dairena Ní Chinnéide
Glan díot gaineamh na trá Is oscail an doras don fhómhar, Bronn ort féin éide
Go bpriocfaidh sceacha na léine Do mhuineál óg beag
Is go dtógfar ón mbosca na bróga A mboladh leathair ina anlann agat. Tá’n tú sé mbliana d’aois.
D’aithníos le huaibhreacht do chrógacht Is tú ag déanamh ar stad an bhus. ‘Ná póg mé, Mam,’ a dúraís, ‘I’ll wait by myself.’
Chasas mo shála ar mo bháibín óg Go dtáinig fás aon oíche air Faoi cheobhrán brothallach na maidine.
Is shiúlaíos isteach abhaile Go dtugfainn leathshúil fén gcuirtín Go n-imeodh sé slán Go slogfadh an fhoghlaim é Le fiosracht tartmhar gan teorainn. Tá sé sé mbliana d’aois.
Gluais leat fé cheol Is fé ghrá do mhuintire. Feairín beag seanchríonna A chaith seal anso cheana Lena shúilibh donna Ar leathadh le hiontas As bheith beo sa tsaol.
Nach álainn a bheith Sé mbliana d’aois.
Stór focal gaineamh
bronn ort féin sand bestow upon yourself
sceacha na léine prickly shirt collar boladh leathair scent of leather
ina anlann agat be a sauce to you (i.e. you can taste it
tá’n tú d’aithníos uaibhreacht you are (tánn = tá)
ag déanamh ar heading for a dúraís
chasas mo shála
I turned (chas mé) my heels
ceobhrán brothallach warm mist leathshúil slogfadh
fiosracht tartmhar
I recognised (d’aithin mé) gan teorainn pride
you said (a dúirt tú)
anso cheana lena shúilibh ar leathadh
Scéal an dáin: Léigh agus scríobh Léigh scéal an dáin agus dear scéalchlár.
Sa dán ‘Jeaic ar Scoil’, tá mac an fhile, Jeaic, á réiteach chun dul ar scoil. An chéad lá den bhliain nua atá ann agus tá Jeaic ag mothú níos sine anois.
Ag tús an dáin, glanann Jeaic ‘gaineamh na trá’ de. Cuireann sé éadaí agus bróga nua air. Téann siad go dtí stad an bhus le chéile ach deir sé lena Mhamaí dul abhaile. Beidh sé ceart go leor ina aonar.
Féachann a Mham air tríd an bhfuinneog. Ba mhaith léi a bheith cinnte go mbeidh sé slán. Ceiliúrann sí a óige agus a dhearcadh dearfach ar an saol.
getting ready the first day feeling
together on his own
celebrates positive outlook
one eye (‘half an eye’) would swallow
thirsty inquisitiveness without boundary here (anseo) already with his eyes (shúile) wide-open
Caibidil 5
Scríobh
Cruthaigh scéalchlár faoin dán ar
www.storyboardthat.com. Bain úsáid as scéal an dáin thuas. Tá samplaí le feiceáil ar
www.educateplus.ie/go/storyboards.
Táim in ann tuiscint a léiriú ar scéal an dáin. x céad caoga a ceathair seachtó a hocht céad caoga a cúig 155
363
Mo Scoil
Treoir Ghramadaí
Ábhar Breise Foclóir
b f
a c
d
e
Foclóir
Page 1 |
Page 2 |
Page 3 |
Page 4 |
Page 5 |
Page 6 |
Page 7 |
Page 8 |
Page 9 |
Page 10 |
Page 11 |
Page 12 |
Page 13 |
Page 14 |
Page 15 |
Page 16 |
Page 17 |
Page 18 |
Page 19 |
Page 20 |
Page 21 |
Page 22 |
Page 23 |
Page 24 |
Page 25 |
Page 26 |
Page 27 |
Page 28 |
Page 29 |
Page 30 |
Page 31 |
Page 32 |
Page 33 |
Page 34 |
Page 35 |
Page 36 |
Page 37 |
Page 38 |
Page 39 |
Page 40 |
Page 41 |
Page 42 |
Page 43 |
Page 44 |
Page 45 |
Page 46 |
Page 47 |
Page 48 |
Page 49 |
Page 50 |
Page 51 |
Page 52 |
Page 53 |
Page 54 |
Page 55 |
Page 56 |
Page 57 |
Page 58 |
Page 59 |
Page 60 |
Page 61 |
Page 62 |
Page 63 |
Page 64 |
Page 65 |
Page 66 |
Page 67 |
Page 68 |
Page 69 |
Page 70 |
Page 71 |
Page 72 |
Page 73 |
Page 74 |
Page 75 |
Page 76 |
Page 77 |
Page 78 |
Page 79 |
Page 80 |
Page 81 |
Page 82 |
Page 83 |
Page 84 |
Page 85 |
Page 86 |
Page 87 |
Page 88 |
Page 89 |
Page 90 |
Page 91 |
Page 92 |
Page 93 |
Page 94 |
Page 95 |
Page 96 |
Page 97 |
Page 98 |
Page 99 |
Page 100 |
Page 101 |
Page 102 |
Page 103 |
Page 104 |
Page 105 |
Page 106 |
Page 107 |
Page 108 |
Page 109 |
Page 110 |
Page 111 |
Page 112 |
Page 113 |
Page 114 |
Page 115 |
Page 116 |
Page 117 |
Page 118 |
Page 119 |
Page 120 |
Page 121 |
Page 122 |
Page 123 |
Page 124 |
Page 125 |
Page 126 |
Page 127 |
Page 128 |
Page 129 |
Page 130 |
Page 131 |
Page 132 |
Page 133 |
Page 134 |
Page 135 |
Page 136 |
Page 137 |
Page 138 |
Page 139 |
Page 140 |
Page 141 |
Page 142 |
Page 143 |
Page 144 |
Page 145 |
Page 146 |
Page 147 |
Page 148 |
Page 149 |
Page 150 |
Page 151 |
Page 152 |
Page 153 |
Page 154 |
Page 155 |
Page 156 |
Page 157 |
Page 158 |
Page 159 |
Page 160 |
Page 161 |
Page 162 |
Page 163 |
Page 164 |
Page 165 |
Page 166 |
Page 167 |
Page 168 |
Page 169 |
Page 170 |
Page 171 |
Page 172 |
Page 173 |
Page 174 |
Page 175 |
Page 176 |
Page 177 |
Page 178 |
Page 179 |
Page 180 |
Page 181 |
Page 182 |
Page 183 |
Page 184 |
Page 185 |
Page 186 |
Page 187 |
Page 188 |
Page 189 |
Page 190 |
Page 191 |
Page 192 |
Page 193 |
Page 194 |
Page 195 |
Page 196 |
Page 197 |
Page 198 |
Page 199 |
Page 200 |
Page 201 |
Page 202 |
Page 203 |
Page 204 |
Page 205 |
Page 206 |
Page 207 |
Page 208 |
Page 209 |
Page 210 |
Page 211 |
Page 212 |
Page 213 |
Page 214 |
Page 215 |
Page 216 |
Page 217 |
Page 218 |
Page 219 |
Page 220 |
Page 221 |
Page 222 |
Page 223 |
Page 224 |
Page 225 |
Page 226 |
Page 227 |
Page 228 |
Page 229 |
Page 230 |
Page 231 |
Page 232 |
Page 233 |
Page 234 |
Page 235 |
Page 236 |
Page 237 |
Page 238 |
Page 239 |
Page 240 |
Page 241 |
Page 242 |
Page 243 |
Page 244 |
Page 245 |
Page 246 |
Page 247 |
Page 248 |
Page 249 |
Page 250 |
Page 251 |
Page 252 |
Page 253 |
Page 254 |
Page 255 |
Page 256 |
Page 257 |
Page 258 |
Page 259 |
Page 260 |
Page 261 |
Page 262 |
Page 263 |
Page 264 |
Page 265 |
Page 266 |
Page 267 |
Page 268 |
Page 269 |
Page 270 |
Page 271 |
Page 272 |
Page 273 |
Page 274 |
Page 275 |
Page 276 |
Page 277 |
Page 278 |
Page 279 |
Page 280 |
Page 281 |
Page 282 |
Page 283 |
Page 284 |
Page 285 |
Page 286 |
Page 287 |
Page 288 |
Page 289 |
Page 290 |
Page 291 |
Page 292 |
Page 293 |
Page 294 |
Page 295 |
Page 296 |
Page 297 |
Page 298 |
Page 299 |
Page 300 |
Page 301 |
Page 302 |
Page 303 |
Page 304 |
Page 305 |
Page 306 |
Page 307 |
Page 308 |
Page 309 |
Page 310 |
Page 311 |
Page 312 |
Page 313 |
Page 314 |
Page 315 |
Page 316 |
Page 317 |
Page 318 |
Page 319 |
Page 320 |
Page 321 |
Page 322 |
Page 323 |
Page 324 |
Page 325 |
Page 326 |
Page 327 |
Page 328 |
Page 329 |
Page 330 |
Page 331 |
Page 332 |
Page 333 |
Page 334 |
Page 335 |
Page 336 |
Page 337 |
Page 338 |
Page 339 |
Page 340 |
Page 341 |
Page 342 |
Page 343 |
Page 344 |
Page 345 |
Page 346 |
Page 347 |
Page 348 |
Page 349 |
Page 350 |
Page 351 |
Page 352 |
Page 353 |
Page 354 |
Page 355 |
Page 356 |
Page 357 |
Page 358 |
Page 359 |
Page 360 |
Page 361 |
Page 362 |
Page 363 |
Page 364 |
Page 365 |
Page 366 |
Page 367 |
Page 368 |
Page 369 |
Page 370 |
Page 371 |
Page 372 |
Page 373 |
Page 374 |
Page 375 |
Page 376 |
Page 377 |
Page 378 |
Page 379 |
Page 380 |
Page 381 |
Page 382 |
Page 383 |
Page 384 |
Page 385 |
Page 386 |
Page 387 |
Page 388 |
Page 389 |
Page 390 |
Page 391 |
Page 392 |
Page 393 |
Page 394 |
Page 395 |
Page 396 |
Page 397 |
Page 398 |
Page 399 |
Page 400 |
Page 401 |
Page 402 |
Page 403 |
Page 404 |
Page 405 |
Page 406 |
Page 407 |
Page 408 |
Page 409 |
Page 410
