HELDER OP PAPIER, LASTIG IN DE PRAKTIJK
Krijgsgevangenschap en gijzelingen
Door: Christ Klep
‘In alle kampen zullen cantines worden ingericht, waar de krijgsgevangenen zich levensmiddelen, voorwerpen voor dagelijks gebruik, zeep en tabak kunnen aanschaffen, waarvan de verkoopsprijs in geen geval de handels- prijs ter plaatse mag te boven gaan.’ Niet alleen dat, zo schreef de Derde Geneefse Conventie (1949) voor: ‘De winsten van de cantines zullen wor- den aangewend ten behoeve van de krijgsgevangenen.’
I
n een hele reeks internationale afspraken zijn de rechten en plichten van krijgsgevangenen vastgelegd. De rode lijn daarvan is duidelijk. Krijgsgevangenschap mag geen straf of wraakoefening zijn. De gevangenen zijn in de eerste plaats ongewapende vijanden, geen crimine- len. Ze nemen niet meer deel aan het gevecht en moeten na afloop van de strijd onmiddellijk worden vrijgelaten en gerepatrieerd, behalve als het om vermoedelijke oorlogsmisdadigers gaat. Tot het moment van vrijlating hebben krijgsgevangenen recht op een goede behandeling, inclusief dus bovengenoemde kantinefaciliteiten. Dit alles weerspiegelt een bijzonder fenomeen: in oorlogstijd zijn zaken toegestaan die in vredestijd nadruk- kelijk verboden zijn. Verwonden en doden mag, zolang het maar binnen de regels gebeurt.
Lange weg
Krijgsgevangenschap spreekt tot de verbeelding. Het is een soort labo- ratorium van menselijk gedrag in schijnbaar uitzichtloze omstandighe- den. Against all odds. Denk bijvoor- beeld aan de Amerikaanse speelfilm The Great Escape (1963) met Steve McQueen. Het plot brengt een aantal geallieerde ontsnappingsspecialisten bij elkaar, die uit het nieuwe kamp Stalag Luft Nord moeten zien te ont-
8 MEI 2014
snappen. Of denk aan de fameuze Britse televisieserie Colditz (1972- 1974).
De weg naar gedetailleerde interna- tionale afspraken over krijgsgevan- genschap is een moeizame geweest. Zeker tot de negentiende eeuw was een beschaafde behandeling van krijgsgevangenen vooral een kwestie van geluk. De kans dat een over- winnaar zijn vijanden afslachtte, vernederde of tot slaaf maakte, zoals de eerste Romeinse gladiatoren, was veel groter. Wie geld had, kon mis- schien zijn leven afkopen. Soms accepteerde de overwinnaar het ‘erewoord’ van de officier: zij lever- den dan letterlijk hun zwaard in en beloofden het slagveld te verlaten. Maar het lot van de gemiddelde krijgsgevangene was toch vooral afhankelijk van het humeur van de overwinnaar. Zo liet de Engelse koning Hendrik V in het jaar 1415 bij Agincourt duizenden Franse krijgsgevangenen afmaken, uit angst dat de verslagen Fransen anders opnieuw de wapens zouden opne- men. Hendrik liet wel enkele Franse aanvoerders in leven, uiteraard in ruil voor losgeld. Zelfs de Fransen hadden niet al te veel moeite met het bloedbad; dit was nu eenmaal het lot van de krijgsgevangene. Van de spreekwoordelijke ridderlijkheid was dus weinig te merken. Overigens
Steve McQueen probeert in de film The Great Escape op een Triumph te ontsnappen aan de nazi’s. Bron: United Artists
kennen we de term prisoner of war sinds 1660. Het eerste officiële krijgs- gevangenkamp dateert uit 1797 en lag bij het Engelse Norman Cross. Zoals gezegd werd het in de loop van de negentiende eeuw allemaal wat beter. Een beschaafde behandeling van krijgsgevangenen werd steeds meer een uitgangspunt binnen het internationaal recht. Deze ontwik- keling voorkwam trouwens niet dat bijvoorbeeld tijdens de Amerikaanse Burgeroorlog (1861-1865) nog tot
Page 1 |
Page 2 |
Page 3 |
Page 4 |
Page 5 |
Page 6 |
Page 7 |
Page 8 |
Page 9 |
Page 10 |
Page 11 |
Page 12 |
Page 13 |
Page 14 |
Page 15 |
Page 16 |
Page 17 |
Page 18 |
Page 19 |
Page 20 |
Page 21 |
Page 22 |
Page 23 |
Page 24 |
Page 25 |
Page 26 |
Page 27 |
Page 28 |
Page 29 |
Page 30 |
Page 31 |
Page 32 |
Page 33 |
Page 34 |
Page 35 |
Page 36 |
Page 37 |
Page 38 |
Page 39 |
Page 40 |
Page 41 |
Page 42 |
Page 43 |
Page 44 |
Page 45 |
Page 46 |
Page 47 |
Page 48 |
Page 49 |
Page 50 |
Page 51 |
Page 52 |
Page 53 |
Page 54 |
Page 55 |
Page 56 |
Page 57 |
Page 58 |
Page 59 |
Page 60 |
Page 61 |
Page 62 |
Page 63 |
Page 64