This page contains a Flash digital edition of a book.
volgens Wecke de Wereld Gevangen G


evangen zijn, van je vrijheid beroofd zijn, is geen prettige ervaring. Maar in bepaalde gevallen kan de gevangene


het ook positief waarderen. Krijgsgevan- genschap bijvoorbeeld kan het risico op sneuvelen of gewond raken wegnemen. Voor de gevangennemer zijn krijgsge- vangenen echter veelal een blok aan het been. In de oudheid wist men er wel raad mee: je maakte ze dood of verkocht ze als slaaf. Sinds de Conventies van Genève gaat dat niet meer, ook al zijn er nogal wat uitzonderingen die deze inter- nationale regel ondermijnen. Zelf mocht ik tot driemaal toe krijgs- gevangenen van nabij aanschouwen. De eerste keer was in de meidagen van 1940, toen grote groepen krijgsgevan- gen Nederlandse militairen over de Amsterdamseweg in Arnhem, richting station, werden afgemarcheerd. Ze had- den een geïmproviseerd vangnet van opengeslagen dekens tussen hen in, waarin de langs de kant staande burgers levensmiddelen en ander nuttige zaken deponeerden. Hun gezichten straal- den geen angst uit, eerder berusting en vertrouwen in een goede afloop. De tweede keer ging het om Britse militai- ren van de 1st Airborne Division, die van het Diaconessenhuis in Arnhem, ook weer, naar het station marcheerden. De krijgsgevangenen, onder wie ook lichtgewonden, maakte het V-teken en leken redelijk opgelucht nu de Slag om Arnhem achter hen lag. Anders was het gesteld met de Duitse soldaten die zich bij de bevrijding van Harreveld, ons


Krijgsgevangenen maakten het V-teken


laatste evacuatieadres, overgaven aan de bemanning van een geallieerd verken- ningsvoertuig, aangevuld met behulp- zame burgers die nu van een BS-arm- band waren voorzien. De vier gevangen- genomen Duitse soldaten stonden er wat beteuterd bij toen zij van hun uitrusting, maar ook van hun persoonlijke bezit- tingen werden ontdaan. De ‘oorlogsbuit’ werd op een handkar tentoongesteld, waarna de toegestroomde nieuws- gierigen per persoon één aandenken mochten uitkiezen. Ik was te laat voor een horloge, maar heb het zakmes nog lang als bewijs van de schending van de Geneefse Conventie in bezit gehad. De Duitse krijgsgevangenen zullen wel geen hoge pet op hebben gehad van de geal- lieerde militairen die het stelen van hun persoonlijke eigendommen gedoogden. Niet in alle gevallen zal de gevangen- houder door de gevangene negatief gewaardeerd worden, zelfs als daar objectief gezien alle reden toe is. Men- sen kunnen soms voorstander van hun tegenstander zijn. Bekend is het Stock- holmsyndroom, waarbij een gegijzelde sympathie voor de gijzelnemer krijgt. Overigens zijn, in overdrachtelijke zin, miljoenen, zo niet miljarden mensen de gevangene van religieuze en andere ideologieën, die zij – tegen hun eigen belang in – hartstochtelijk verdedigen. Gevangenschap en vooral het eraan ont- snappen, spreken zeer tot de verbeel- ding. Het heeft een recreatieve functie en bevredigt gevoelens die met een zelf ervaren tekort aan opzienbarende daden


van doen hebben. Voor het grote publiek zijn films als Colditz en The Great Escape indrukwekkende verslagen van geromantiseerde, maar werkelijk gebeurde pogingen om aan krijgsgevan- genschap te ontsnappen. The Great Escape, inmiddels zeventig jaar geleden verschenen, gaat over het gevangen- kamp Stalag Luft Nord. De nieuwste ideeën over veiligheid en bewaking waren er door de Duitsers in praktijk gebracht. Maar ook de gevangenen zaten niet stil. Er werd een gedegen plan opge- steld en uitgevoerd om via een tunnel te ontsnappen. Van de 220 gevangen die volgens het plan ’s nachts via de tunnel zouden ontsnappen, slaagden 77 man- nen erin om de vrijheid te bereiken. Maar slechts 3 van hen lukt het uitein- delijk ook om voet op neutraal gebied te zetten: twee Noorse krijgsgevangenen en de Nederlander Bram van der Stok. Van der Stok had als reserve officier-vlieger in de meidagen meerdere missies gevlo- gen en daarbij in elk geval een Duits toestel uit de lucht geschoten. Zijn vierde poging om na de capitulatie Engeland te bereiken, slaagde. Na het gebruikelijke onderzoek werd hij als pilot officer bij de RAF aangesteld. In die hoedanigheid kon hij onder meer de overwinning op een Duitse Me 109 mel- den. Maar op 12 april 1942 werd hij zelf neergeschoten en belandde hij in Stalag Luft Nord. Daar wist hij dus uit te ont- snappen: eind goed al goed voor Van der Stok, die later als Amerikaans staatsbur- ger en als bekend medicus tot aan zijn dood in 1993 een gelukkig leven zou leiden. Dat laatste kan niet gezegd wor- den van de 3,3 miljoen Russische krijgs- gevangenen die tijdens de Tweede Wereldoorlog in Duits gevangenschap omkwamen en van de 1,1 miljoen Duit- sers die in Sovjetgevangenschap het- zelfde overkwam.


Drs. Leon Wecke is docent aan de Radboud Universiteit Nijmegen en oud-directeur van het Studiecentrum voor Vredesvraagstukken.


MEI 2014 15


Column


Foto: William Moore


Page 1  |  Page 2  |  Page 3  |  Page 4  |  Page 5  |  Page 6  |  Page 7  |  Page 8  |  Page 9  |  Page 10  |  Page 11  |  Page 12  |  Page 13  |  Page 14  |  Page 15  |  Page 16  |  Page 17  |  Page 18  |  Page 19  |  Page 20  |  Page 21  |  Page 22  |  Page 23  |  Page 24  |  Page 25  |  Page 26  |  Page 27  |  Page 28  |  Page 29  |  Page 30  |  Page 31  |  Page 32  |  Page 33  |  Page 34  |  Page 35  |  Page 36  |  Page 37  |  Page 38  |  Page 39  |  Page 40  |  Page 41  |  Page 42  |  Page 43  |  Page 44  |  Page 45  |  Page 46  |  Page 47  |  Page 48  |  Page 49  |  Page 50  |  Page 51  |  Page 52  |  Page 53  |  Page 54  |  Page 55  |  Page 56  |  Page 57  |  Page 58  |  Page 59  |  Page 60  |  Page 61  |  Page 62  |  Page 63  |  Page 64