volgens Wecke de Wereld Geen scheepsrecht H
et beeld van de Eerste Wereldoorlog dat er door vele, of misschien beter, een aantal Nederlanders op
na gehouden wordt, zal ongetwijfeld bestaan uit loopgraven, massaslachting onder militairen, gifgas, eerste groot- schalig gebruik van vliegtuigen en tanks, alsmede Nederlandse neutraliteit en een miljoen Belgische vluchtelingen op vaderlandse bodem.
Bepalend voor mijn eigen plaatje van de Eerste Wereldoorlog was het bekende boek over de loopgravenoorlog van Erich Maria Remarque Im Westen nichts Neues. Het verhaalt van kameraadschap, maar vooral ook van de gruwelen op het slagveld, de in hun darmen verstrikte paarden en de gewonde soldaat die nog poogt op de stompjes, van waar eens zijn armen zaten, naar een veilig heenkomen te kruipen. Im Westen nichts Neues werd in 1929 voor het eerst als boek uit- gegeven (verscheen eerder als feuilleton) en is later in 45 talen vertaald. Het was in feite een felle aanklacht tegen de oor- log. Geen wonder dat het door de nazi’s verboden werd en de auteur het Duitse staatsburgerschap werd ontnomen. Het was zo mooi, die periode vooraf- gaand aan de oorlog die in 1914 zou beginnen. De mensen waren in optimis- tische stemming: er werd gebouwd als nooit tevoren en de ene uitvinding na de andere werd gedaan. En toen, voor de in internationale politiek niet ingewijden, kwam de oorlog, the Great War, als een verrassing.
Had men het echt niet zien aankomen? In elk geval had men het wel kun- nen zien aankomen. Oorlogen hebben immers vele oorzaken: politieke, econo-
Had men het echt niet zien aankomen?
14 JULI-AUGUSTUS 2014
mische, psychologische en onder meer historische oorzaken. Er zijn aanleidin- gen tot oorlog, zoals politieke moorden. Er zijn ook omstandigheden van duur- zame aard, zoals religies en etniciteiten die in de gewelddadige conflictfase, wat een oorlog is, hun bijdrage aan de oorlog leveren. Een speciaal cluster oorzaken van de Eerste Wereldoorlog was met name gelegen in het feit dat tal van staten zich door middel van al dan niet geheime afspraken en verdragen tot wederzijdse bijstand verbonden hadden. Oorlog – een indertijd normale voortzet- ting van de diplomatie – zou daardoor gewild, maar ook ongewild het resul- taat zijn van op zich niet van nationaal levensbelang zijnde relaties, gebeurte- nissen en situaties die op enigerlei wijze in elkaar grepen. Een moord op een troonopvolger was toen de trigger die, welhaast onvermijdelijk, het proces naar een wereldoorlog op gang bracht. Thans geldt dat wederzijdse betrekkin- gen, maar dan niet alleen van politiek- militaire aard, maar vooral ook van politieke en economische aard, juist een zekere garantie zijn voor de huidige en toekomstige afwezigheid van een grote interstatelijke oorlog. De basisvooron- derstelling dat het internationaal gebeu- ren alleen door onafhankelijk staten wordt bepaald, staten die uitsluitend het eigen voordeel voor ogen hebben, is ver- leden tijd. Het bewustzijn heeft postge- vat dat problemen op tal van gebieden – milieu, economie, defensie, gezondheid, voedselvoorziening et cetera – slechts
door middel van hechte samenwerking kunnen worden opgelost. Helaas bleek voorafgaand aan dat inzicht nog een Tweede Wereldoorlog nodig, een oorlog die voor eenieder die zien wilde al een gegeven was met het voor Duitsland zeer vernederende Verdrag van Versailles. Na de Tweede Wereldoorlog waren er nog hele volksstammen die er als van- zelfsprekend vanuit gingen dat de Derde Wereldoorlog er nog aan kwam. Het zou de afrekening worden tussen het vrije Westen en de in vele opzichten te verwerpen Sovjet-Unie. De voorzienig- heid oordeelde echter anders: een derde wereldoorlog was geen scheepsrecht. De nucleaire afschrikking deed zijn werk. En de Sovjet-Unie zeeg ineen, niet als gevolg van ontploffende westerse bom- men en granaten, maar ze regelde zelf haar ondergang. Er was geen bloedige Derde Wereldoorlog voor nodig. Noodzakelijke samenwerking, zowel regionaal als op wereldschaal, zou steeds verder geïnstitutionaliseerd wor- den. De erfvijanden Frankrijk en Duits- land zouden elkaar als goedgeaarde leden van de Europese Unie niet meer te lijf gaan. De economieën van de afzon- derlijke landen zullen zich steeds meer vervlechten en de communicatierevo- lutie zal op den duur, naast problemen, ook een politiek wereldbewustzijn bij de aardbewoners mogelijk maken. Oorlog tegen de ander is praktisch steeds ook oorlog tegen jezelf geworden. Nederlanders, die de Duitsers nog ‘10 mei 1940’ betaald willen zetten, zullen daartoe, helaas voor hen, een beroep moeten doen op het Duits-Nederlandse legerkorps. Er is, ondanks de schijn van het tegendeel, meer reden tot optimisme dan pessimisme in de steeds meer één wordende wereld van vandaag. Dit ondanks haar talrijke intrastatelijke oor- logen en uitvergrote spanningen.
Drs. Leon Wecke is docent aan de Radboud Universiteit Nijmegen en oud-directeur van het Studiecentrum voor Vredesvraagstukken.
Column
Foto: William Moore
Page 1 |
Page 2 |
Page 3 |
Page 4 |
Page 5 |
Page 6 |
Page 7 |
Page 8 |
Page 9 |
Page 10 |
Page 11 |
Page 12 |
Page 13 |
Page 14 |
Page 15 |
Page 16 |
Page 17 |
Page 18 |
Page 19 |
Page 20 |
Page 21 |
Page 22 |
Page 23 |
Page 24 |
Page 25 |
Page 26 |
Page 27 |
Page 28 |
Page 29 |
Page 30 |
Page 31 |
Page 32 |
Page 33 |
Page 34 |
Page 35 |
Page 36 |
Page 37 |
Page 38 |
Page 39 |
Page 40 |
Page 41 |
Page 42 |
Page 43 |
Page 44 |
Page 45 |
Page 46 |
Page 47 |
Page 48 |
Page 49 |
Page 50 |
Page 51 |
Page 52 |
Page 53 |
Page 54 |
Page 55 |
Page 56 |
Page 57 |
Page 58 |
Page 59 |
Page 60 |
Page 61 |
Page 62 |
Page 63 |
Page 64 |
Page 65 |
Page 66