Checklist
Antwoorden op prangende vragen over monumenten
Door: Christ Klep Wat is een oorlogsmonument?
Oorlogsmonumenten zijn alle gedenktekens die herinne- ren aan de Tweede Wereldoorlog en aan oorlogshandelin- gen en vredesmissies daarna. Er bestaan drie hoofdsoor- ten: civiele (zoals het Nationaal Monument op de Dam), militaire (zoals het UNIFIL-monument in Havelte) en gemengde monumenten (zoals het Nationaal Indië-monu- ment in Roermond). De laatste jaren is een meer individu- ele herdenkingswijze opgekomen, zoals bijvoorbeeld voor twee in Afghanistan gesneuvelde militairen: de Timo Smeehuijzenbrug in Amsterdam en het Korporaal Strik- pad in Amersfoort.
Hoeveel oorlogsmonumenten telt Nederland?
Ruim 3.800 geregistreerde oorlogsmonumenten, plus vele honderden niet-geregistreerde gedenktekens. De meeste betreffen de Tweede Wereldoorlog. De provincie Gelder- land telt de meeste oorlogsmonumenten (634). Onder de gemeentes leidt Amsterdam met bijna 200 monumenten. Van herdenkingsmoeheid lijkt geen sprake. Sinds 2000 zijn ruim 600 oorlogsmonumenten onthuld. Bijvoorbeeld het Monument Bombardement Alexanderkazerne in Den Haag (2015) gewijd aan 66 Huzaren die hier op 10 mei 1940 omkwamen. Het Nationaal Comité 4 en 5 mei houdt een lijst bij (
www.4en5mei.nl/herdenken-en-vieren/oor- logsmonumenten).
En zijn er nog gevoeligheden en controverses? Wie neemt het initiatief?
In de meeste gevallen zijn dat particulieren. Een voor- beeld is het Nationaal Indië-monument, waarvoor een groep Roermondenaren (Stichting Overkwartier) in de jaren tachtig het initiatief nam. De laatste jaren is vaak sprake van een inhaalslag, onder het motto ‘nu of nooit’. Overigens wordt slechts een derde van de oorlogsmonu- menten daadwerkelijk gebruikt voor herdenkingen.
Wie is er verantwoordelijk voor?
Als ze in de openbare ruimte staan en afspraken ontbre- ken, is doorgaans de gemeente verantwoordelijk. Veel gemeentes weten echter niet precies hoeveel monumen- ten er zijn. Vaak ontbreekt een duidelijk beleid om verval te voorkomen en in te spelen op gevoeligheden bij ver- plaatsing, aanpassing of verwijdering. En bij wie berust bijvoorbeeld het beeldrecht? Onlangs publiceerde het Nationaal Comité daarom een Beleidshandreiking beheer en behoud oorlogsmonumenten.
12 april 2017
Heftige meningsverschillen zijn schering en inslag. Begrijpelijk, gezien de grote emotionele en symbolische waarde van oorlogsmonumenten. Soms gaat het om artis- tieke geschillen. Veel kunstenaars gebruiken klassieke symbolen als duiven, zwaarden, toortsen en leeuwen. De artistieke avant-garde geeft de voorkeur aan abstractie. Soms moesten blote borsten en geslachtsdelen alsnog ‘aangekleed’ worden met plooien en vijgenbladen. Het Nationaal Koopvaardijmonument in Rotterdam illus- treerde in de jaren vijftig deze botsing tussen moderne kunst en klassieke verbeelding. Volgens de Rotterdamse gezagvoerdersvereniging zouden de gevallenen zee- lui ‘zich omdraaien in hun zeemansgraf’ vanwege het abstracte stalen ontwerp. De Amsterdamse bevolking reageerde aanvankelijk lauwtjes op het Nationaal Monu- ment op de Dam, bijgenaamd ‘Pijpie krijt’. Ook het zo tekenend vormgegeven Vrijheidsvuur in Wageningen kon niet iedereen bekoren. Vaak ook zijn de controverses politiek of maatschappelijk getint. Het Van Heutsz-monument in Amsterdam riep decennialang felle discussie op, culminerend in twee bomaanslagen. Enkele jaren geleden werd de naam gewij- zigd in Monument Indië-Nederland. Sindsdien is het geen ereteken meer voor Van Heutsz, maar een gedenkte- ken voor de koloniale relatie tussen Nederland en Indië. Minder bekend is het lot van het Leids Indië-monument (1999) bij molen De Put, ter herdenking van veertig gesneuvelde lokale Indiëstrijders. Vlak voor de onthul- ling rukte actiegroep Merdeka het hele monument van de sokkel. Een jaar later zaagde het Comité Stop Eerbetoon aan Kolonialisme een van de drie beelden af. Beeltenis- sen van Surinaamse slaven zouden gepaster zijn geweest, aldus het comité.
Page 1 |
Page 2 |
Page 3 |
Page 4 |
Page 5 |
Page 6 |
Page 7 |
Page 8 |
Page 9 |
Page 10 |
Page 11 |
Page 12 |
Page 13 |
Page 14 |
Page 15 |
Page 16 |
Page 17 |
Page 18 |
Page 19 |
Page 20 |
Page 21 |
Page 22 |
Page 23 |
Page 24 |
Page 25 |
Page 26 |
Page 27 |
Page 28 |
Page 29 |
Page 30 |
Page 31 |
Page 32 |
Page 33 |
Page 34 |
Page 35 |
Page 36 |
Page 37 |
Page 38 |
Page 39 |
Page 40 |
Page 41 |
Page 42 |
Page 43 |
Page 44 |
Page 45 |
Page 46 |
Page 47 |
Page 48 |
Page 49 |
Page 50 |
Page 51 |
Page 52 |
Page 53 |
Page 54 |
Page 55 |
Page 56 |
Page 57 |
Page 58 |
Page 59 |
Page 60 |
Page 61 |
Page 62 |
Page 63 |
Page 64 |
Page 65
