875 | WEEK 51-01 20 DECEMBER 2017


MERRY CHRISTMAS MERRY CHRISTMAS EEN SCHEEPSKANAAL VOOR NAPOLÉON – DAT NOOIT AF KWAM Épanchoir van het Canal du Nord bij Neuss


NEUSS Er heerste een feestelijke en voor- al heel tevreden stemming in het voorjaar van 2017 in de Duitse stad Neuss aan de Rijn. De renovatie van het waterkruispunt ‘Épanchoir’ was af. Hier kruist het Canal du Nord (Noordkanaal) het riviertje de Obererſt, een project waarvoor Napoléon Bonaparte in 1804 het startschot gaf. Nu is het een klein historisch monument, één van de weinige waterbouwkundige erfgoede- ren langs de Rijn. En een interessante stop langs de ‘Fietsallee’ tussen Venlo en Neuss.


71


Napoléon Bonaparte was een ambitieus man. Hij duldde geen weerstand in zijn imperialis- tische grootheidswaanzin. Met veel militair geweld verlegde hij de grenzen van zijn kei- zerrijk en met behulp van zijn hoogbegaafde ingenieurs probeerde hij zijn vijanden eco- nomisch de loef af te steken. Zo ook aan de Nederrijn. Want waarom moesten de Franse handelslieden tol aan die Hollanders beta- len om met hun schepen over de Rijn van en naar de Noordzeehavens te varen? Dus nadat zijn heerschappij zo ver noordelijk was door- gedrongen dat Anwerpen, Venlo en de streek oostelijk daarvan onder de Franse vlag waren gevallen, kwam hij met het luisterrijke idee een waterweg van de Rijn bij Neuss dwars door het land naar Antwerpen te graven. Om de Nederrijnse tolbazen geen duit te gunnen en zo een nog veel kortere en snellere route te realiseren.


Frankrijks glorierijke en werkelijk zeer ver- nuſtige ingenieurs hadden het in de ze- ventiende eeuw al voor elkaar gekregen om met het 240 kilometer lange Canal du Midi (Zuidkanaal) dwars door Frankrijk de Middellandse zee met de Atlantische Oceaan te verbinden. Daarmee hadden ze substan- tieel aan de ontwikkeling van het Midden- Franse platteland bijgedragen. Ook ander- halve eeuw later onder Napoléon behoorden waterbouwingenieurs in Frankrijk tot de bes- ten op het continent. Aldus gaf de zelf ge- kroonde keizer in 1804 zijn hoofdingenieur Aimable Hageau de opdracht tot het ‘Grand Canal du Nord’. De loop van het kanaal moest zo gelegd worden dat zo min mogelijk slui- zen en andere dure waterbouwkundige kunst- werken nodig waren. Zo begon in 1808 de bouw, van Grimlinghausen aan de Rijn via Neuss naar de Maas en vervolgens verder naar de Schelde, zo ongeveer de route van de IJzeren Rijn, het goederenspoor dat de haven Antwerpen zo graag wil.


Onder andere bij Neuss moest het Noordkanaal met water worden gevuld. Dus ontstond daar een tot dan toe in Duitsland


Historische tekening van de Épanchoir, ongeveer 1809.


onbekende constructie waar water van een riviertje een kanaal in wordt gestuwd. Tegelijkertijd moest er ook weer voldoende volume wegstromen. Het bouwwerk moest er- voor zorgen dat het Noordkanaal voldoende water voor de scheepvaart droeg en dat te- gelijkertijd de vele molens (voor meel, olie en dergelijke) langs de Obererſt stroomafwaarts voldoende water kregen. Anders zou de – toch al niet rijke - economie in de regio aan het Noordkanaal kapot gaan.


In Frankrijk waren al vele épanchoirs ge- bouwd. Ieder épanchoir is anders, afhankelijk van zijn geografische omgeving. In Neuss die- nen de kanaaloevers als stuwdammen voor de Obererſt die op dit kruispunt een zeker ver- val heeſt. Via ingebouwde ijzeren deuren aan de ene kant wordt water in het kanaal geleid. Aan de overkant stroomt het overtollige water ook via ijzeren deuren weer in de rivier terug. De opening van de ijzeren deuren kan men draaiend met een tandradsysteem reguleren.


Dit épanchoir kwam echter nooit in werking. Napoléon had enkele jaren na het begin van de bouw, in juli 1810, ook de Nederlanden be- zet. Zo kreeg Bonaparte zijn vrije vaart over de


Rijn naar zijn ‘eigen’ Antwerpen. In 1811 wer- den de dure werkzaamheden aan het Canal du Nord gestopt. Van de oorspronkelijk 185 ki- lometer geplande lengte was alleen het ge- deelte tussen de Rijn en Venlo af. Er vond op dit gedeelte in de jaren die volgden, ook wat scheepvaart plaats, maar al gauw won de snellere goederentrein de concurrentie. Het Noordkanaal groeide deels dicht, werd op veel plaatsen gedempt, en in Neuss werd het gedeelte een park- en groenstrook door de stad. De Obererſt kwam door de verstedelij- king ondergronds in pijpen te liggen. Het wa- terkruispunt met een stukje kanaal bleef be- houden. Het raakte echter in vergetelheid en leed onder verwaarlozing. De route langs het Canal du Nord was in de jaren rond de eeuw- wisseling in het kader van een Euregio-project tot een toeristische fietsroute tussen de Rijn en Venlo uitgestippeld. Deze ‘Fietsallee’ is één van de populairste fietsroutes in de regio. In Neuss ligt daar nu dankzij een groep actieve burgers een historisch juweeltje om even bij af te stappen.


De groep nam in 2009 het initiatief om het éénmalige ingenieurswerk weer in ere te herstellen. Er kwam een vereniging voor de


Foto Stadtarchiv Neuss


renovatie van het épanchoir, met apotheker Christophe Napp-Saarbourg, oud-raadslid Klaus Karl Kaster en Elisabeth Heyers in de voortrekkersrol. “Het duurde allemaal langer dan we dachten, maar we hebben het voor elkaar gekregen”, vertelt een trotse en blije Napp-Saarbourg. De vereniging kreeg enorme steun van de stad, van de Duitse monumen- tenzorg en van een hele rits lokale sponsoren, waaronder ook de Haven Neuss-Düsseldorf en Contargo. De renovatiewerkzaamheden zorgden voor archeologische verrassingen. Zo stuitte men rond de sluisdeuren op een oude taludsteen met Latijnse inscriptie ter ere van Napoléon. Maar ook een lekkage van het ge- dempte bassin zorgde voor vertragingen.


Uiteindelijk is het af. “Eigenlijk ook weer niet”, zegt Kaster, die graag mensen langs dit stukje Neusser geschiedenis rondleidt. “Er valt his- torisch nog veel te onderzoeken en nog veel mooier te maken. We willen meer delen van de Obererſt renaturaliseren en de aansluiting aan het stadscentrum beter vorm geven.” Nu pronkt dit stukje erfgoed dat voor 1,3 miljoen euro (en nog veel meer onbetaald, of ambte- lijk ondergeschoven werk) is gerenoveerd, be- scheiden en mooi.


Maquette van Canal du Nord met houten schip.


Foto Stads Neuss, Tiefbaumanagement


Het gerenoveerde waterkruispunt in 2017.


Foto Kai Erne / drohnen-luſtbildservice.de


Page 1  |  Page 2  |  Page 3  |  Page 4  |  Page 5  |  Page 6  |  Page 7  |  Page 8  |  Page 9  |  Page 10  |  Page 11  |  Page 12  |  Page 13  |  Page 14  |  Page 15  |  Page 16  |  Page 17  |  Page 18  |  Page 19  |  Page 20  |  Page 21  |  Page 22  |  Page 23  |  Page 24  |  Page 25  |  Page 26  |  Page 27  |  Page 28  |  Page 29  |  Page 30  |  Page 31  |  Page 32  |  Page 33  |  Page 34  |  Page 35  |  Page 36  |  Page 37  |  Page 38  |  Page 39  |  Page 40  |  Page 41  |  Page 42  |  Page 43  |  Page 44  |  Page 45  |  Page 46  |  Page 47  |  Page 48  |  Page 49  |  Page 50  |  Page 51  |  Page 52  |  Page 53  |  Page 54  |  Page 55  |  Page 56  |  Page 57  |  Page 58  |  Page 59  |  Page 60  |  Page 61  |  Page 62  |  Page 63  |  Page 64  |  Page 65  |  Page 66  |  Page 67  |  Page 68  |  Page 69  |  Page 70  |  Page 71  |  Page 72  |  Page 73  |  Page 74  |  Page 75  |  Page 76  |  Page 77  |  Page 78  |  Page 79  |  Page 80  |  Page 81  |  Page 82  |  Page 83  |  Page 84  |  Page 85  |  Page 86  |  Page 87  |  Page 88  |  Page 89  |  Page 90  |  Page 91  |  Page 92