DE STANDAARD

DONDERDAG 25 MAART 2010

CITAAT

‘Politici moeten leren minder snel geraakt te zijn als er kritische artikels verschijnen waarin zij zelf een weinig benijdenswaardige rol spelen.’

Antwerps burgemeester PATRICK JANSSENS geeft toe dat hij soms gedestabiliseerd raakt door de stukken van journalist Stijn Tormans (in Knack).

DE STANDAARD ANALYSE

WAAROM VERGELIJKINGEN ERG ONGELUKKIG KUNNEN ZIJN

Wir haben es nicht gewusst

● De betekenis van woorden evolueert ● Wist kardinaal Simonis echt van niets? ● Ook hier ontbrak alle empathie met de slachtoffers

MARC REYNEBEAU

Woorden hebben meestal een be- hoorlijk ondubbelzinnige beteke- nis — anders waren ze onbruik- baar voor een efficiënte commu- nicatie. Maar met woorden is het zoals met alles wat dagelijks in ge- bruik is: er komt al eens sleet op, of er treden vervormingen op, of

er blijft wat vuil aan plakken, of er gaat een pati- nalaagje op glimmen. Bij woorden of uitdrukkin- gen verschuift dan de oorspronkelijke betekenis of er gaat een connotatie aan kleven. Dat is uitgerekend zo met de Duitse uitdrukking ‘wir haben es nicht gewusst’ — we hebben het niet geweten. Op het eerste gezicht klinkt dat neutraal en onbestemd, maar in het taalgebruik is dat al lang niet meer zo. Dat ‘het’ roept immers altijd een historische connotatie op: de Jodenvervol- ging tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het zinnetje was immers het standaardantwoord dat na de oorlog altijd weer te horen was uit de mond van Duitsers: we wisten niets af van de massale uitroeiing van de Joden door het nazire- gime. Versta: als we het niet wisten, kunnen we er al evenmin persoonlijk voor verantwoordelijk worden gesteld; de schuld ervoor ligt bijgevolg uitsluitend bij een kleine nazi-elite. Die verdraaide betekenis is zo specifiek, dat ze ei- genlijk in haar tegendeel is omgeslagen. Want het zinnetje is, als gevolg van die specifieke histori- sche context, een synoniem geworden voor wat ongeloofwaardig is of slechts een uitvlucht kan zijn: verantwoordelijkheid ontlopen door te be- weren dat men er niet van op de hoogte was. Het is dus in meerdere opzichten wel erg ongeluk- kig dat de Nederlandse kardinaal Ad Simonis dat zinnetje vorige dinsdag in het praatprogramma Pauw & Wittemanin de mond nam om te beweren dat hij niet wist dat ook tal van Nederlandse gees- telijken zich in het verleden in katholieke scholen schuldig hebben gemaakt aan kindermisbruik. Niet alleen klinkt het al erg ongepast om in deze context een referentie aan de Holocaust op te die- pen, voorts diende ze allerminst de geloofwaar- digheid van zijn bewering.

Straatgeweld

Dat veel Duitsers — en bijvoorbeeld ook zij die in bezette landen met de nazibezetter collaboreer- den — achteraf konden beweren dat ze ‘het’ niet wisten, had aan de oppervlakte enigszins plausi- bel kunnen klinken. De nazi’s hingen het bestaan

van de vernietigingskampen en de gaskamers be- paald niet aan de grote klok, al was het maar om de deportaties niet te bemoeilijken. Maar dat nam niet weg dat bijvoorbeeld Duitse sol- daten in hun brieven het thuisfront uitvoerig in- lichtten over de moordpartijen op Joden en daar soms kiekjes van meestuurden. In Oost-Europa voltrok de zogeheten ‘Holocaust met kogels’ zich zelfs in de dorpen zelf, in het bijzijn van soms tien- tallen of honderden getuigen. Ook de illegale ver- zetpers schreef erover en berichten erover bereik- ten zelfs de Amerikaanse media. En wie echt niets had gehoord, had op zijn minst ooggetuige kunnen zijn van razzia’s of deportaties. Of dacht men dat de nazipropaganda alleen in me- taforen sprak toen ze zonder ophouden de Ver- nichtung (vernietiging) van de Joden in het voor- uitzicht stelde? In alle geval liet die alom aanwezi- ge propaganda zich nooit erg vriendelijk uit over de Joodse medeburgers en kon het niemand zijn ontgaan dat de nazi’s (en hun handlangers en col- laborateurs) de brutaliteit, ook open en bloot op straat, bepaald niet schuwden. Misschien ligt daar net de knoop, zoals de Britse historicus Richard Evans zich al afvroeg: vond men dat geweld dan normaal? Dat maakt de verge- lijking die Simonis maakte des te wranger: vond hij dat kindermisbruik dan normaal?

Vond kardinaal Simonis dat kindermisbruik door zijn geestelijken dan normaal, zoals het nazigeweld de Duitsers al evenmin leek te storen?

In alle geval, zo bleek nog tijdens dat gesprek in Pauw & Witteman, had hij het indertijd wel zeker gewusst, toch van een tiental gevallen — tien, wat er toch op wees dat het om meer ging dan alleen een ongelukkig fait divers. De kardinaal kon zijn passieve houding daartegen- over alleen verklaren door te zeggen: ‘toen was dat niet zo duidelijk’. Daarmee stelde hij eigenlijk dat de belangen en het imago van de kerk zwaarder wogen dan het welzijn van haar pupillen. In dat onvermogen om enige empathie met de slachtoffers op te brengen, kan de vergelijking met de Jodenvervolging er alleen maar pijnlijker op worden — en, ongewild, treffender.

Marc Reynebeau is redacteur van deze krant. Elke dag beantwoordt De Standaard een actuele vraag.

- ONLINE

www.standaard.be/analyse

SOMS

Rik Torfs is

professor kerkelijk recht aan de KU Leuven. Zijn column verschijnt elke

donderdag.

OPINIE & ANALYSE 25

PLASTIC EENDJES

RIK TORFS

Zaterdag las ik de pastorale brief van de paus aan de katholieken van Ierland. Hoe kunnen zij hun kerk er weer bovenop helpen? Door te bidden, te biechten en boete te doen. Wie kan daar tegen zijn? En toch. Zoiets schrijf je misschien in een brief, maar zeg je niet wanneer je een ander mens in de ogen kijkt. Daarom was het in biechtstoelen altijd donker. Hoe dan ook, wat me het meest opviel in de pauselijke brief die bol staat van de abstracte woor- den en devote formules, is de afwezigheid van elk gevoel voor waarachtige intimiteit. Vaak hoor je dat de kerk gedoemd is om ten onder te gaan omdat het geloof verliest tegen de rede.

Mensen studeren langer, denken dieper na, zo luidt het. En ze besluiten dat geloof voortvloeit uit onvermogen om nuchter na te denken, uit angst om dood te gaan, uit onwil om zijn eigen eindigheid onder ogen te zien. Het geloof als reddings- boei voor wie bang of dom is. Ziedaar het verlate sciëntisme dat het algemene denken is binnengeslopen. Onterecht. Want over God weten wij niets. Wij kunnen in hem geloven of niet, de ene dag wat meer dan de andere: het rationele denken is daarbij niet bepalend. Meer nog, de rede is niet de vijand van de kerk. Haar echte probleem is haar emotionele armoede, haar gebrek aan gevoeligheid voor intimiteit. Bidden en biechten zijn daar een uiting, een gevolg van. Maar met intimiteit heeft de kerk het ontiegelijk moeilijk. Misschien wel omdat haar bediena- ren celibatairen zijn en ze het subtiele evenwicht dat de intie- me relatie kenmerkt, waarbij je nu eens onverwacht open durft te zijn en dan weer zachtjes vlucht, nooit vonden. Seks, jazeker, daar spreken kerkleiders graag over. Seks voor het hu- welijk mag niet, en seks na het huwelijk moet. Op die manier verschrompelt complexe intimiteit tot simplistische regelge- ving. Tot wat mag en niet mag, terwijl wat mensen raakt in hun intimiteit soms wel, en soms niet juridisch geoorloofd is. Maar altijd pijn doet.

De hand van de leraar schendt niet alleen de menselijke waardigheid, maar tegelijk de diepste intimiteit

Soms mag het niet: seksueel misbruik van kinderen bijvoor- beeld. Het ergste is niet eens, hoewel de scène walging op- roept, dat een zwaar hijgende man zijn weg zoekt tussen de benen van een jongetje. Nog kwalijker is dat het jongetje, ver- blijvend in een of ander internaat dat hem van zijn vrijheid en zijn dromen afsnijdt, zo weinig heeft dat echt van hem is. De kindertijd met zijn wilde verwachtingen komt nooit meer te- rug, voor de rustgevende bedding van de volwassenheid is het te vroeg. Wat doet een jongen in een studiezaal? Dagdromen. Hij ziet zijn leraar en monstert hem zwijgend. Hij hoort hem praten, maar denkt: wie ik echt ben zal u nooit weten, mijn- heer, nooit. De intrusie, de hand van de leraar, schendt niet alleen de menselijke waardigheid, wat de paus ook erkent, maar tegelijk de diepste intimiteit. Er is een misdrijf, en er is meer. Intimiteit kan ook worden geschonden zonder dat iemand een wet overtreedt. Stel dat je baas je elke dag pest en vernedert, je om de haverklap laat evalueren en je hardvochtig op je tekort- komingen wijst. Voor hem ben je een disfunctionele werkne- mer, meer niet. Ga je die baas dan bij je thuis uitnodigen? Waar hij kan zien hoe je leeft, niet als disfunctionele werknemer, maar als mens? Hoe je kranten op een stapel legt, hoe thee- lichtjes hoopvol staan te branden op het dressoir? Of er een verjaardagskalender hangt op het toilet, en welke namen erop staan? Je wil het niet meemaken, ofschoon er geen wet is die je baas de toegang tot je huis ontzegt. Meer nog, intimiteit kan volstrekt legaal worden geschonden in een intieme relatie. Een jonge vrouw met twee kinderen heeft een nieuwe vriend. Na een theatervoorstelling lacht hij haar toe, zijn woorden doen deugd. Hij kust lekker. Is hij het, de man van haar leven? Ze aarzelt en weet niet waarom. Als hij dan toch blijft slapen is haar onbestemde onwennigheid ster- ker dan de vreugde van het samenzijn. Ze zwijgt. Haar nieuwe vriend geniet en merkt niets van haar twijfels. Hij gaat naar de badkamer, laat het water lopen en neemt een bad. Hij glijdt weg en voelt het warme water in zijn haren. Dan ziet hij de plastic eendjes van haar kinderen op de badrand. ‘Schat’, roept hij. Zij komt binnen en glimlacht. ‘Kan je die eendjes wegha- len? Ze storen mij.’

Eenzaamheid in de badkamer. Beslagen spiegels. Geschonden intimiteit. Zou er een paus zijn die vermoedt dat een vrouw zich op dat ogenblik verraden voelt? Daarover gaat nochtans het leven, geen God die dat niet weet. Page 1  |  Page 2  |  Page 3  |  Page 4  |  Page 5  |  Page 6  |  Page 7  |  Page 8  |  Page 9  |  Page 10  |  Page 11  |  Page 12  |  Page 13  |  Page 14  |  Page 15  |  Page 16  |  Page 17  |  Page 18  |  Page 19  |  Page 20  |  Page 21  |  Page 22  |  Page 23  |  Page 24  |  Page 25  |  Page 26  |  Page 27  |  Page 28  |  Page 29  |  Page 30  |  Page 31  |  Page 32  |  Page 33  |  Page 34  |  Page 35  |  Page 36  |  Page 37  |  Page 38  |  Page 39  |  Page 40  |  Page 41  |  Page 42  |  Page 43  |  Page 44  |  Page 45  |  Page 46  |  Page 47  |  Page 48  |  Page 49  |  Page 50  |  Page 51  |  Page 52  |  Page 53  |  Page 54  |  Page 55  |  Page 56  |  Page 57  |  Page 58  |  Page 59  |  Page 60  |  Page 61  |  Page 62  |  Page 63  |  Page 64  |  Page 65  |  Page 66  |  Page 67  |  Page 68  |  Page 69  |  Page 70  |  Page 71  |  Page 72  |  Page 73  |  Page 74  |  Page 75  |  Page 76  |  Page 77  |  Page 78  |  Page 79  |  Page 80  |  Page 81  |  Page 82  |  Page 83  |  Page 84  |  Page 85  |  Page 86  |  Page 87  |  Page 88