DE STANDAARD

DONDERDAG 25 MAART 2010

WISKUNDE

Abelprijs voor wiskundige John Tate

BRUSSEL De Amerikaanse wiskundige John Torrence Tate, verbonden aan de University of Texas in Austin, wint de Abelprijs voor 2010 voor zijn bijdragen aan de getaltheorie. Dat heeft de Noorse Academie voor Weten- schappen gisteren meegedeeld. De Abelprijs is een van de twee wiskundige prijzen die wel eens omschreven worden als ‘Nobel- prijs voor wiskunde’ (de andere is de Fields-medaille). Er is geen echte Nobelprijs voor wiskunde. Aan de Abelprijs is een geldbe- drag van zes miljoen Noorse kro- nen (730.000 euro) verbonden. De getaltheorie, de tak van de wiskunde waarop Tate gewerkt heeft, bestrijkt onderwerpen zo- als priemgetallen en de metho- den waarmee informatie wordt voorgesteld en beveiligd in com- putersystemen. John Tate wint de prijs ‘voor zijn enorme en blijven- de impact op de getaltheorie’, in de woorden van de jury. De alomtegenwoordigheid van Tate in de getaltheorie van de

twintigste eeuw blijkt alleen uit de diversiteit aan wiskundige ideeën die zijn naam dragen: de Tate-cohomologie, de dualiteits- stelling van Tate, de Barsotti-Ta- te-groepen, het Tate-motief, de Tate-module,

Tates algoritme

voor elliptische krommen, de Né- ron-Tate hoogte op Mordell-Weil- groepen van Abelse variëteiten, de

Mumford-Tate-groepen, de

isogeniestelling van Tate, de stel- ling van Honda-Tate voor Abelse variëteiten over eindige velden, de Serre-Tate-deformatietheorie, de Serre-Tate-parameter, de Tate- Shafarevich-groepen, de Sato-Ta- te-conjectuur over families van elliptische krommen, Hodge-Ta- te-decomposities, de Tate-cyclus, de Lubin-Tate-groep, en het Tate- spoor. Tates originele bijdragen aan de wiskunde overspannen zes de- cennia. Hij werd in 1923 geboren in Minneapolis. Hij was als kind al gefascineerd door wiskundige puzzels en hij verslond de boeken van zijn vader, een hoogleraar in de fysica. Hij begon aan de Prin- ceton-universiteit eerst aan een studie natuurkunde, maar al tij- dens zijn eerste jaar stapte hij over naar de wiskunde.

TECHNIEK

Elastisch metaal houdt gebouwen overeind na aardbeving

HONG KONG (REUTERS) Ja-

Wervelingen in een pijplijn. © rr

TECHNIEK

Turbulentie in pijplijnen is te verhelpen

BRUSSEL Elke ingenieursstu-

dent leert het aan de universiteit: een gelijkmatig in een buis stro- mende vloeistof slaat op een ge- geven moment om in een turbu- lent wervelende stroming, en die turbulentie is daarna nooit meer uit de buis te krijgen. Wanneer het

omslagpunt precies valt,

hangt af van de buisdiameter, de stroomsnelheid en de stroperig- heid van de vloeistof, en het bere- kenen ervan bezorgt niet alleen studenten hoofdpijn maar ook olieboeren, die veel geld kwijt zijn als

ze turbulente vloeistoffen

door hun pijpen moeten pompen. Het Amerikaanse wetenschaps- blad Science suggereert

deze

week een manier om de pompkos- ten te verlagen door het moment te verdagen waarop een stroming turbulent wordt. Björn Hof van het Max Planck Instituut achter- haalde met collega’s uit Duits- land en de VS dat het helpt om een tweede, tegengestelde werve- ling in de pijp aanbrengen. Wordt die extra kolk precies op het goe- de punt toegevoegd, dan neutrali- seert ze stroomopwaartse versto- ringen in de vloeistofstroom die anders tot turbulentie zouden uitgroeien. Het is een goedkope methode, aldus Björn Hof, goed- koper alleszins dan turbulente stromingen door leidingen te moeten pompen. Maar de hoofd- pijn van studenten die straks ook het punt van de tweede kolk moe- ten leren berekenen, wordt er vast niet minder op. (hvde)

panse onderzoekers hebben een superelastische ijzerlegering ont- worpen, waarvan ze hopen dat ze bruikbaar is voor bouwprojecten in aardbevingsgebieden. ‘Een gebouw dat door een aard- schok wordt vervormd, kan met een elastische wapening uit dit materiaal weer in het gelid wor- den getrokken’, zegt Toshihiro Omori van de Tohoku-universi- teit. Ook bij gesofistikeerde hart- en hersenoperaties zou het nieuwe materiaal diensten kunnen be- wijzen, hopen de Japanners. Er bestaan al langer nikkel-ti- taanlegeringen met een ‘vormge- heugen’ die naar hun oorspronke- lijke vorm kunnen terugkeren na- dat ze met behulp van hitte wer- den vervormd. Ze worden gebruikt in brilmontu-

BIOLOGIE

Grommende hond heeft iets te vertellen

BRUSSEL Als uw hond naar de postbode gromt, dan doet hij dat in een andere toonaard dan wan- neer hij gromt naar een hond die er met zijn bot vandoor wil gaan. In het aprilnummer van het vak-

blad Animal Behaviour verhalen

Hongaarse en Oostenrijkse we- tenschappers over een experi- ment waarbij ze een keffertje al- leen lieten in een kamer met een sappig stuk bot. Zodra het dier er- heen liep, speelden ze een opna- me af waarin een hond naar een andere hond gromt. In de meeste gevallen deed dat het keffertje op zijn stappen terugkeren. Maar als ze een opname lieten horen van een hond die naar een hem onbe- kende mens gromt — wat voor mensen precies hetzelfde klinkt — liet het keffertje zich niet af- schrikken en liep het gewoon door tot bij het bot. Het geeft aan dat honden over een heuse ‘vocabulaire’ beschik-

is

NATUURKUNDE

WETENSCHAP W7

TE VELDE

Onzichtbaarheidstapijt verbergt voorwerp in drie dimensies

MARGRIET VAN DER HEIJDEN

ROTTERDAM Voor het eerst er een ‘onzichtbaarheids-

John Tate. © AP

Hij was achtereenvolgens ver- bonden aan de Princeton-univer- siteit

(1950-1953), de Columbia

University (1953-1954), de Har- vard-universiteit (1954-1990) en de University of Texas, waar hij kort geleden op emeritaat is ge- gaan. Tate heeft al een reeks andere tro- feeën op zijn naam staan, zoals de Steele-prijs van de Amerikaanse Mathematical Society en de pres- tigieuze

in Israël

Wolfprijs. (sts)

uitgereikte

mantel’ gemaakt die een voor- werp verbergt in drie dimen- sies. Tot nu toe verborgen onzicht- baarheidsmantels voorwerpen in twee dimensies. Een kleine cilinder bijvoorbeeld werd er- door aan het oog onttrokken wanneer je die van recht opzij bekeek, maar van bovenaf ge- zien sprong hij meteen in het oog. De nieuwe onzichtbaarheids- mantel heeft wel een ander ge- brek: hij werkt voor (nabij) in- frarood licht, en niet voor zicht- baar licht. Om een voorwerp écht onzichtbaar te maken is nóg een stapje nodig (Science Express, 18 maart 2010). De groep, onder aanvoering van Tolga Ergin van het Karlsruhe Institute of Technology, baseer- de zich op het idee van de ‘ta- pijtmantel’ van de Britse theo- retisch fysicus John Pendry. Hij stelde voor een voorwerp te ver- stoppen onder een ‘tapijt’. Nor- maal gesproken zou een hobbel in het tapijt het voorwerp daar- na verraden. Maar met optische trucs

valt het tapijt (ogen-

schijnlijk) glad te strijken. De fysici gebruikten daarvoor een fotonisch kristal, dat

zij

Niet elastisch genoeg. © Photo News

ren, tandenbeugels en stents

(veertjes om verstopte vaten open te houden). De nieuwe Japanse ijzerlegering is twee keer zo elastisch als die materialen en kan bovendien dunner worden uitgevoerd. Daar- door kunnen er stents met een kleinere diameter mee worden gemaakt, voor in de hersenen. De huidige generatie

daarvoor nog te forse afmetingen. De Japanners publiceerden hun onderzoeksverslag in het vakblad

Science.

maakten door minuscule poly- meerstaafjes (met een lengte van ongeveer 800 nanometer) te stapelen als een houtstapel. De clou is dat de polymeerstaaf- jes een heel andere brekingsin- dex hebben (1,52) dan de lucht ertussen (1). Dat maakt het mo- gelijk om elektromagnetische straling met golflengtes

iets

groter dan de regelmatige kris- talstructuur flink te manipule- ren.

stents heeft

Door de stapeling zo aan te pas- sen dat de verhouding tussen lucht en polymeerstaafjes vari- eert, konden de fysici zulk licht op verschillende plekken steeds iets anders laten breken. Met een goed gekozen stapeling konden zij zo de van het onder- liggende tapijt (een spiegelend goudlaagje met een hobbel van één micrometer) weerkaatste infraroodstralen zodanig van richting laten veranderen dat de vervorming van het tapijt ef- fectief tenietgedaan werd. Om dat te bewerkstelligen voor zichtbaar licht (met kortere golflengtes) zouden staafjes no- dig zijn van zo’n 10 nanometer.

© NRC Handelsblad

- ONLINE

www.museumdrguislain.be

Walvissen en dolfijnen

Expositie over zeezoogdieren. Museum voor Natuurwetenschappen, Vautier- straat 29, Brussel. Dinsdag tot vrijdag van 9.30 tot 17 uur, zaterdag en zondag van 10 tot 18 uur. Gesloten op maandag, op 1 januari en op 25 december. Op 24 en 31 december sluit het museum om 15 uur. Tot 29 augustus 2010.

- ONLINE

www.natuurwetenschappen.be

Z-in-1

Dat bot is van mij! © rr

ken, denken de onderzoekers, en niet zomaar wat in het algemeen voor zich uit zitten te grommen als iets ze niet bevalt. Ze wisten ook nog een derde soort grom te onderscheiden: de speelse grom, die wordt gebruikt bij het dollen met de baas of met een andere hond. Een akoestische analyse leert dat de drie grommen wel de- gelijk in hun geluidsfrequentie van elkaar verschillen — ook al kan een mens dat niet horen. Het is de eerste keer dat bij hon- den een bewijs

voor wordt gevonden. (hvde) ‘spraak’

Onzichtbare Harry. © rr

Doe-het-zelfexpositie voor wie de roetsj- baan en de meccano nog niet ontgroeid is. U mag naar hartenlust bouwpakket- ten in elkaar zetten, raketten lanceren en vliegtuigjes vouwen. Technopolis, Technologielaan, Mechelen. Volwassenen en kinderen vanaf twaalf jaar 10,50 euro, kinderen van drie tot elf jaar 8 euro. Alle dagen van 9.30 tot 17 uur. Tot 5 september 2010.

- ONLINE

www.technopolis.be

COLOFON

Algemeen hoofdredacteur:

Peter Vandermeersch

Hoofdredacteur De Standaard:

Bart Sturtewagen Redactie: Steven Stroeykens, Hilde Van den Eynde Eindredactie: Gilbert Roox Fotoredactie: Karel De Weerdt Vormgeving: Dirk Huyghe

wetenschap@standaard.be

Discussiëren over nanotechnologie

Discussie-evenement rond nanotechnolo- gie en de maatschappelijke impact ervan. Met voorstellingen, panel- en groepsdiscussies. Slotevenement van het project Nanosoc dat specialisten en geïnteresseerde of bekommerde burgers samenbracht om te reflecteren over de implicaties van de nanotechnologie. Aula Rector Dhanis, Stadscampus Universiteit Antwerpen, Kleine Kauwenberg 14, 2000 Antwerpen. 17-21 uur. Toegang gratis maar inschrijving vooraf verplicht. 26 maart

- ONLINE

www.nanosoc.be

Dit is onze aarde 2

Interactieve expositie over de aardop- warming. Tour & Taxis, Brussel. Maandag, dinsdag, donderdag en vrijdag van 9 tot 17 uur, woensdag van 9 tot 21 uur, zaterdag en zondag van 10 tot 19 uur. Toegangsprijzen tussen 6 en 10 euro. Reservatie: 02-549.60.49. Tot 28 maart 2010.

- ONLINE

www.expo-terra.be

Parallellepipeda

Expositie zoekt het midden tussen kunst en Wetenschap. M van Museum, Leopold Vanderkelenstraat 28, Leuven. Dinsdag tot zondag van 11 tot 18 uur, donderdag tot 22 uur. Maandag gesloten. Tot 25 april.

- ONLINE

www.mleuven.be

Uit het geheugen

Expositie over weten en vergeten. Museum Dr. Guislain, Jozef Guislain- straat 43, Gent. Dinsdag tot vrijdag van 9 tot 17 uur, zaterdag en zondag van 13 tot 17 uur. Maandag gesloten. Tot 2 mei 2010. Page 1  |  Page 2  |  Page 3  |  Page 4  |  Page 5  |  Page 6  |  Page 7  |  Page 8  |  Page 9  |  Page 10  |  Page 11  |  Page 12  |  Page 13  |  Page 14  |  Page 15  |  Page 16  |  Page 17  |  Page 18  |  Page 19  |  Page 20  |  Page 21  |  Page 22  |  Page 23  |  Page 24  |  Page 25  |  Page 26  |  Page 27  |  Page 28  |  Page 29  |  Page 30  |  Page 31  |  Page 32  |  Page 33  |  Page 34  |  Page 35  |  Page 36  |  Page 37  |  Page 38  |  Page 39  |  Page 40  |  Page 41  |  Page 42  |  Page 43  |  Page 44  |  Page 45  |  Page 46  |  Page 47  |  Page 48  |  Page 49  |  Page 50  |  Page 51  |  Page 52  |  Page 53  |  Page 54  |  Page 55  |  Page 56  |  Page 57  |  Page 58  |  Page 59  |  Page 60  |  Page 61  |  Page 62  |  Page 63  |  Page 64  |  Page 65  |  Page 66  |  Page 67  |  Page 68  |  Page 69  |  Page 70  |  Page 71  |  Page 72  |  Page 73  |  Page 74  |  Page 75  |  Page 76  |  Page 77  |  Page 78  |  Page 79  |  Page 80  |  Page 81  |  Page 82  |  Page 83  |  Page 84  |  Page 85  |  Page 86  |  Page 87  |  Page 88