901 | WEEK 51-01 19 DECEMBER 2018


EEN EVOLUTIE IN DE ZAND- EN GRINDVAART Honderd jaar zelflossen


75


Jan van ’t Verlaat (l) en Ko Blok vertellen enthousiast over alles wat ze beleefden bij het vergaren van informatie voor hun boek.


ROTTERDAM Bij de Museumwerf Vreeswijk is op 15 december het boek ‘Zand , grind en de historische binnenvaart - honderd jaar zelflossen’ gepresenteerd. In dit boek wordt beschreven hoe schipper Arie Kreuk uit Nieuwerkerk aan den IJssel in 1915 be- gon met experimenteren met het lossen van zand en grind met behulp van mast en giek. Een systeem dat steeds werd verbeterd en tot de jaren tachtig van de vorige eeuw vol- op in gebruik was. Inmiddels zijn die zelf- losinstallaties van de schepen verdwenen. Zuigsystemen en mobiele walkranen op tij- delijke losplaatsen zijn er voor in de plaats gekomen. Die zelflosinstallaties zijn echter van grote betekenis geweest voor de vele honderden zandschippers, die daardoor op elke willekeurige locatie konden lossen. Dat belang wilden de auteurs Ko Blok en Jan van ’t Verlaat nadrukkelijk onder de aandacht brengen met hun boek.


LIDA SAAIJ


Het plezier spat er af als je met Ko Blok en Jan van ’t Verlaat praat over de totstandkoming van dit boek. De verhalen buitelen over elkaar heen. Het meest bijzondere is nog dat beiden van huis uit geen enkele binding hebben met de binnenvaart. Ko Blok studeerde bouwkun- de en hield zich onder andere bezig met ste- delijke ontwikkeling. Jan van ’t Verlaat is de ontwikkelaar van de Master City Developer (MCD) voor de Erasmusuniversiteit, een oplei- ding die zich richt op stedelijke ontwikkeling. Je zou dus kunnen zeggen dat het mensen zijn die zich vooral met stenen bezig hielden. Waar komt dat enthousiasme voor de (historische) binnenvaart dan vandaan? Want Blok is al vele jaren eigenaar van de IJsselaak Door Gunst Verkregen ( bj. 1910) die hij volledig heeſt ge- restaureerd. Momenteel is hij (onder andere) voorzitter van de Museumwerf Vreeswijk en be- stuurslid van de Arie Kreuk Stichting. En Van ’t Verlaat is momenteel auteur en redacteur


voor het blad Binnenvaart van Vereniging Binnenvaart.


Jeugdliefde De fascinatie voor zelflossers van Ko Blok da- teert uit zijn jeugd. “Wij woonden in Loenen aan de Vecht en ik vergaapte me daar als kind aan de zelflossers. Ik wist de namen van alle schepen en herkende ze zelfs aan hun motor- geluid. Het fascineerde me enorm. Zo zeer zelfs dat ik in onze achtertuin een mini losinstalla- tie fabriekte. Natuurlijk zat er geen motortje op zoals op de schepen, en moesten mijn vriend- jes me helpen lossen. Op mijn veertiende kon ik knecht worden aan boord van een zelflos- ser, dus ik wilde van school. Mijn ouders be- dongen echter dat ik eerst mijn HBS moest af- maken. Daarna ben ik bouwkunde gaan doen, maar tussendoor ook in contact gekomen met de oude binnenvaart. Ik raakte bijvoorbeeld betrokken bij de historische scheepswerf De Koningspoort in Rotterdam. En ik kocht en res- taureerde de IJsselaak Door Gunst Verkregen”.


Ook Van ’t Verlaat vertelt dat de belangstelling voor binnenvaart is ontstaan in zijn jeugd. “Ik woonde toen in Bergambacht en ging vaak lo- geren in Neder-Hardinxveld, vlakbij scheeps- werf De Merwede. We speelden daar op de bootjes en baggerschepen. Ik zag er veel sleep- boten, vond dat prachtig. Maar ik raakte vooral gefascineerd door de duwvaart waarmee toen werd geëxperimenteerd. In mijn beleving wa- ren die duwboten machtige dingen. Ik zag toen ook de stoomsleepboten verdwijnen. Ik was een jaar of tien. Nu zou je alles fotograferen met je digitale camera, maar dat kon toen nog niet. Fotograferen was immers duur. En een kind had nog geen camera of mobieltje zoals nu. Dus te- kende ik alle vaartuigen die ik zag. Maar van zelflossers had ik toen nog nooit gehoord”. Van ’t Verlaat ging pas echt iets doen met zijn lief- de voor de binnenvaart toen hij gepensioneerd werd. ”Ik heb me toen aangemeld als vrijwilli- ger bij de Vereniging Binnenvaart. Daar bleek


Ko Blok lid te zijn. Blok: “Ik ontdekte dat Jan kon schrijven. En omdat ik het idee had dat de zelflosser niet zo maar uit het geheugen van de binnenvaart mocht verdwijnen heb ik contact met Jan gezocht. Ik heb hem gevraagd dit boek te schrijven. Aanvankelijk wilde hij daar niets van weten. We zijn toen eens samen een brood- je gaan eten en hadden een goed gesprek en hij ging uiteindelijk toch om”.


Mooie verhalen Jan van ’t Verlaat heeſt er beslist geen spijt van dat hij zich heeſt laten overhalen. “Het is een avontuurlijke tijd geweest. Ko maakte afspra- ken door heel het land met mensen die alle- maal op zo’n zelflosser gevaren hadden. Door hun verhalen ben ik echt enthousiast gewor- den. Die schippers vertelden zo graag”. Blok: ”We hebben ook veel mooie verhalen gehoord”. Het manuscript was feitelijk al in 2016 klaar. “We moesten nog wel foto’s verzamelen en de uitgever enthousiast krijgen”. Bij elkaar kre- gen ze de beschikking over zo’n duizend foto’s. Sommigen werden ter plekke uit de lijstjes ge- haald en gescand. Ruim honderd daarvan heb- ben het boek uiteindelijk gehaald.


Beide heren weten nu heel veel over de zand- winning, het beugelen en knijperen, waar de goede wingebieden voor welke klus lagen. En dat niet alle zand hetzelfde is. “We weten wel- ke materialen er voor de installaties gebruikt werden, welke leveranciers de beste knijpers leverden. We leerden over nieuwe ontwerpen voor de bakken. Dat bleek een ware evolutie. De eerste geproduceerde bakken in 1920 wa- ren erg zwaar en klein. In 1970 gaat er zes keer zoveel zand in een bak van hetzelfde gewicht. Maar ook de plaatsing van de mast, de gieken en de lieren waren aan verandering onderhevig. Schippers spraken met elkaar over de systemen en leerden van elkaar”. Blok: “Als je de schip- pers bijvoorbeeld over de lieren van Dijksman hoorde praten dan hadden ze het over de Rolls Royce onder de lieren”.


Voordelen


In Nederland hebben heel veel schepen met een zelflosinstallatie gevaren. Eind negentiende - begin twintigste eeuw ontstond door de groei- ende economie een toenemende behoeſte aan bouwstoffen als zand en grind. Mede door de lig- ging van de winplaatsen speelde de binnenvaart een belangrijke rol bij het transport van zand en grind. De schepen werden aanvankelijk gelost met kruiwagens en manden.


In 1915 begon schipper Arie Kreuk uit Nieuwerkerk aan de IJssel te experimenteren met het lossen van zand en grind met behulp van mast en giek. Rond 1916 bedacht hij een


Lees verder op pagina 77.


De zelflosinstallatie in bedrijf.


Page 1  |  Page 2  |  Page 3  |  Page 4  |  Page 5  |  Page 6  |  Page 7  |  Page 8  |  Page 9  |  Page 10  |  Page 11  |  Page 12  |  Page 13  |  Page 14  |  Page 15  |  Page 16  |  Page 17  |  Page 18  |  Page 19  |  Page 20  |  Page 21  |  Page 22  |  Page 23  |  Page 24  |  Page 25  |  Page 26  |  Page 27  |  Page 28  |  Page 29  |  Page 30  |  Page 31  |  Page 32  |  Page 33  |  Page 34  |  Page 35  |  Page 36  |  Page 37  |  Page 38  |  Page 39  |  Page 40  |  Page 41  |  Page 42  |  Page 43  |  Page 44  |  Page 45  |  Page 46  |  Page 47  |  Page 48  |  Page 49  |  Page 50  |  Page 51  |  Page 52  |  Page 53  |  Page 54  |  Page 55  |  Page 56  |  Page 57  |  Page 58  |  Page 59  |  Page 60  |  Page 61  |  Page 62  |  Page 63  |  Page 64  |  Page 65  |  Page 66  |  Page 67  |  Page 68  |  Page 69  |  Page 70  |  Page 71  |  Page 72  |  Page 73  |  Page 74  |  Page 75  |  Page 76  |  Page 77  |  Page 78  |  Page 79  |  Page 80  |  Page 81  |  Page 82  |  Page 83  |  Page 84  |  Page 85  |  Page 86  |  Page 87  |  Page 88  |  Page 89  |  Page 90  |  Page 91  |  Page 92  |  Page 93  |  Page 94  |  Page 95  |  Page 96