Tekst: Frank van Kolfschooten Fotografi e: Beeldstudio KB


071


Een handschrift van bijna duizend jaar oud, handleidingen voor piskijkers en rijk geïllustreerde boeken over een 18e-eeuws rariteitenkabinet: de medische collectie van de KB – de nationale bibliotheek van Nederland – is klein maar verrassend rijk. Boek- historicus Erik Geleijns laat zien hoe deze werken de geschiedenis van de geneeskunde vertellen.


boeken er onder ideale omstandigheden worden bewaard bij een constante temperatuur van 18 graden en een luchtvochtigheid van ongeveer 50 procent. “We zij n er om boeken en hand- schriften tot in de eeuwigheid te behouden”, zegt Geleij ns. “Niet alleen voor onderzoekers van nu, maar ook voor lezers in de verre toekomst.”


Constantijn de Afrikaan De medische wetenschap is nooit systematisch verzameld in de KB, vertelt Geleij ns. Universi teits - bibliotheken waren daarvoor logischer plekken: daar werden studenten medicij nen opgeleid die de boeken daadwerkelij k nodig hadden. Toch bezit de KB een reeks werken die in wetenschap- pelij k en historisch opzicht bij zonder zij n. “Het oudste stuk dat we hebben, is een handschrift uit de 11e eeuw van Constantij n de Afrikaan,” zegt Geleij ns. “Hij werkte in het Italiaanse klooster Monte Cassino en stelde een compendium samen waarin Arabische medische kennis in het Latij n werd overgezet. Met zij n Liber pantegni (Compleet boek van de medische kunst) kwamen inzichten uit de Arabische wereld ook in Europa beschik- baar. Ons exemplaar is bij na duizend jaar oud.”


Van humorenleer naar anatomie De geneeskunde werd eeuwenlang gedomineerd door de humorenleer: ziekten waren verstoringen van de vier lichaamssappen bloed, zwarte gal, gele gal en slij m. Pas in de 16e eeuw begon dat beeld te kantelen, toen de Brusselse arts Andreas Vesalius met zij n anatomische atlas De humani corporis fabrica (1543) de stap zette naar onder- zoek gebaseerd op dissectie en observatie. De KB bezit geen Vesalius-atlas, maar wel


Een vroeg 16e-eeuws handschriftje uit een Haags klooster met daarin een verhandeling over aderlaten.


D


Boven: Dankzij het Liber pantegni kwamen inzichten uit de Arabische wereld ook in Europa beschikbaar. Het KB-exemplaar is bijna duizend jaar oud.


Links: Magazijn KB.


e basis van de KB, de nationale bibliotheek van Nederland, werd gelegd in 1798, toen de boekencollectie van stadhouder Willem V na diens vlucht naar Engeland in beslag werd geno- men. “Zij n vorstelij ke bibliotheek


bevatte literatuur, geschiedenis, fi losofi e, maar ook werken in het Latij n over exacte weten- schappen en geneeskunde”, vertelt Erik Geleij ns, collectiespecialist bij de KB. “Sindsdien groeide de KB uit tot het nationale geheugen op papier.” Dankzij de depotregeling van 1974 komt van


ieder in Nederland uitgegeven boek één exem- plaar naar Den Haag. De KB is zo niet primair een uitleenbibliotheek, maar een instituut voor duurzame opslag. Die rol betekent ook dat


medische boeken uit de beginjaren van de drukkunst – waaronder handleidingen voor piskij kers – en prachtige handschriften uit de 15e en 16e eeuw over onderwerpen als chirurgie, uroscopie en purgeren. “Heel bij zonder is een vroeg 16e-eeuws handschriftje uit een Haags klooster waarin een verhandeling staat over aderlaten.” Vanaf de 17e eeuw speelde Nederland een


vooraanstaande rol in de medische wetenschap. De Leidse hoogleraar Herman Boerhaave maakte van Leiden een centrum van internationaal geneeskundig onderwij s; studenten uit heel Europa kwamen naar zij n colleges. In de KB zij n diverse edities van zij n werk aanwezig. Ook William Harvey, die in 1628 de bloedsomloop beschreef, is vertegenwoordigd. “En natuurlij k Antoni van Leeuwenhoek, de Delftenaar die met zij n microscopen een verborgen wereld van bacteriën en zaadcellen blootlegde”, vertelt Geleij ns. “Vanuit Nederland werden zij n ontdek-


<


Page 1  |  Page 2  |  Page 3  |  Page 4  |  Page 5  |  Page 6  |  Page 7  |  Page 8  |  Page 9  |  Page 10  |  Page 11  |  Page 12  |  Page 13  |  Page 14  |  Page 15  |  Page 16  |  Page 17  |  Page 18  |  Page 19  |  Page 20  |  Page 21  |  Page 22  |  Page 23  |  Page 24  |  Page 25  |  Page 26  |  Page 27  |  Page 28  |  Page 29  |  Page 30  |  Page 31  |  Page 32  |  Page 33  |  Page 34  |  Page 35  |  Page 36  |  Page 37  |  Page 38  |  Page 39  |  Page 40  |  Page 41  |  Page 42  |  Page 43  |  Page 44  |  Page 45  |  Page 46  |  Page 47  |  Page 48  |  Page 49  |  Page 50  |  Page 51  |  Page 52  |  Page 53  |  Page 54  |  Page 55  |  Page 56  |  Page 57  |  Page 58  |  Page 59  |  Page 60  |  Page 61  |  Page 62  |  Page 63  |  Page 64  |  Page 65  |  Page 66  |  Page 67  |  Page 68  |  Page 69  |  Page 70  |  Page 71  |  Page 72  |  Page 73  |  Page 74  |  Page 75  |  Page 76  |  Page 77  |  Page 78  |  Page 79  |  Page 80  |  Page 81  |  Page 82  |  Page 83  |  Page 84  |  Page 85  |  Page 86  |  Page 87  |  Page 88  |  Page 89  |  Page 90  |  Page 91  |  Page 92