Heerlijke visrechten en de notaris voor de rechter: ‘Als ze me missen, dan ben ik vissen’


Oude zakelijke rechten en heerlijke rechten (visrechten) bestaan nog steeds. De notaris die bij de overdracht van dergelijke rechten betrokken is, moet goed opletten. Hij moet (titel)onderzoek doen en zo nodig deskundigen raadplegen. Hij moet informatie geven en zo nodig waarschuwen. Het verwijt van notariële onzorgvuldigheid, onnauwkeurigheid en ondeskundigheid kan snel worden gemaakt. De notaris zij gewaarschuwd!


Prof. mr. drs. J.S.L.A.W.B. (Sebastiaan) Roes is hoogleraar Deontologie en de geschiedenis van het Notariaat aan de Radboud Universiteit en is deskundig op het gebied van de deontologie, de plichtenleer en de beroepsethiek van het notarisambt, inclusief het notariële tuchtrecht.


Oude zakelijke rechten en heerlijke rechten: inschrijfbare feiten


Oude zakelijke rechten zijn op onroerende zaken drukkende genotsrechten; beperkte zakelijke rechten die niet in Boek 5 van ons huidige Burgerlijk Wetboek zijn gecodificeerd. De rechten zijn vaak heel oud, soms zelfs nog stammend uit de Middeleeuwen. Denk aan het afpalingsrecht en het recht van eendenkooi, verschillende plaatselijke poot- en weiderechten, het Groningse recht van beklemming en tot 2015 het sindsdien bij wet afgeschafte recht van de Dertiende Penning in de Utrechtse Vechtstreek (Abcoude, Kamerik en Baambrugge).


Sinds 1992 zijn oude zakelijke rechten registergoederen geworden: art. 150 lid 1 Overgangswet nieuw Burgerlijk Wetboek. Oude zakelijke rechten zijn aldus inschrijfbare feiten in de zin van art. 3:17 lid 1 BW. Inschrijving geschiedt door middel van een notariële verklaring overeenkomstig art. 36 lid 2 Kadasterwet jo. art. 37 Kadasterwet (zie nog art. 150 lid 2 Overgangswet NBW). Over oude zakelijke rechten wordt zo af en toe geprocedeerd. Een recent voorbeeld hiervan betreft de uitspraak van het Hof Den Bosch van 7 januari 2020 inzake het voorpootrecht te Helvoirt (gem. Haaren), ECLI:NL:GHSHE:2020:10.


De zogeheten ‘heerlijke rechten’ hebben dikwijls een andere oorsprong dan oude zakelijke rechten (niet contractueel, maar voortvloeiend uit ‘heerlijkheid’, in vroegere tijden: openbaar gezag in particuliere handen in een bepaald gebied). Heerlijke rechten worden (door het Kadaster) echter als oude zakelijke rechten beschouwd en behandeld, en aldus op dezelfde wijze ingeschreven.


Vele heerlijke rechten zijn in de loop der tijden afgeschaft, zoals het tiendrecht (bij de Tiendwet 1907, in werking getreden per 1 januari 1909) en het heerlijk jachtrecht (op grond van de Jachtwet 1923). Een heerlijk recht dat her en der nog altijd bestaat, is het heerlijk visrecht. Over dit recht wordt nog met regelmaat geprocedeerd. Een voorbeeld hiervan is de uitspraak van de Rechtbank Gelderland van 21 maart 2018 inzake de heerlijke visrechten op de Waal (de Geërfden van Erlecom), ECLI:NL:RBGEL:2018:1290. Het Hof Arnhem-Leeuwarden bekrachtigde dit vonnis op 12 mei 2020, ECLI:NL:GHARL:2020:3728. Meest recent in dit verband is de conclusie van de Procureur-Generaal bij de Hoge Raad van 21 januari 2022 (gepubliceerd op 28 februari 2022), ECLI:NL:PHR:2022:55.


De notaris voor de civiele rechter


Vaak zijn het partijen die voor de rechter tegen over elkaar staan: koper (verkrijger) van heerlijke visrechten versus de oude gerechtigde, de werkelijke of de vermeende gerechtigde. Soms komt echter de instrumenterende notaris in beeld, en dan wordt het voor de notariële praktijkjurist interessant. Een opmerkelijke, civielrechtelijke zaak in dit verband is de volgende.


Sportvisserijvereniging versus notaris (Rb. Noord-Holland 13 oktober 2021)


In deze rechtszaak (ECLI:NL:RBNHO:2021:8963) procedeerde een sportvisserijvereniging tegen onder meer een notaris. Verkoper was gerechtigd tot bepaalde ‘ambachtsheerlijke visrechten’ onder Heerhugowaard, die hij in 2012 voor € 60.000 verkocht aan een vereniging voor sportvisserij. Een notaris te Schagen verleed vervolgens een ‘akte van cessie ambachtsheerlijke visrechten’.


fbn.nl/pe-notariaat


7


Page 1  |  Page 2  |  Page 3  |  Page 4  |  Page 5  |  Page 6  |  Page 7  |  Page 8  |  Page 9  |  Page 10  |  Page 11  |  Page 12  |  Page 13  |  Page 14  |  Page 15  |  Page 16  |  Page 17  |  Page 18  |  Page 19  |  Page 20  |  Page 21  |  Page 22  |  Page 23  |  Page 24  |  Page 25  |  Page 26  |  Page 27  |  Page 28  |  Page 29  |  Page 30  |  Page 31  |  Page 32  |  Page 33  |  Page 34  |  Page 35  |  Page 36  |  Page 37  |  Page 38  |  Page 39  |  Page 40