038 Kunst


Van links naar rechts: Willem de Zwart, ‘Marietje in het gras’, ca. 1895, olieverf op paneel, 26,5 x 36 cm, collectie Teylers Museum, Haarlem


Floris Arntzenius, ‘Het lucifer- meisje’, circa 1900, olieverf op doek, 131 x 76 cm, collectie Haags Historisch Museum, Den Haag


man schilderde van de jongens Van Lawick van Pabst. Anders dan die arme, ingesnoerde Adolf Johan dragen zij ruimvallende broeken en losse jasjes. Geen hoed te bekennen. De stilistische stroomversnelling waarin de


Aanbieding Voordelig kennismaken met het grootste kunsttijdschrift van Nederland? Als lezer van Arts en Auto ontvangt u 40 procent korting op een proefabonnement op Museumtijdschrift. U kunt drie nummers lang voor € 17,50 (normaal € 29,85) profi teren van alle abonnee- voordelen. Het abonnement stopt automatisch. Deze aanbieding geldt tot en met 13 oktober 2019. Meer info en aanmelden: vvaa.nl/ledenvoordeel


schilderkunst eind negentiende eeuw terecht- kwam, maakte alles nog informeler. Willy Slui- ter beeldde zoon Jantje af slapend in een stoel. Willem de Zwart schilderde zij n Marietje met een grote zonnehoed. En zij waren niet de eni- gen die hun eigen kinderen als model namen. Tussen 1885 en 1914 beleefde het kinderportret zij n hoogtepunt. Niet zo vreemd als je bedenkt dat in deze periode de industriële revolutie en geopolitieke spanningen binnen Europa voor onrust en onzekerheid zorgden. Het kind vorm- de een ideaal symbool, zowel voor het vluchten naar de eigen verloren jeugd en een simpeler verleden als voor de aanstaande sprong naar de moderniteit.


Borstvoeding Zoals dat gaat met emancipatiebewegingen, duurde het een tij dje voordat de erkenning van het kind iedereen bereikte en bevrij dde. In de negentiende eeuw waren het vooral de nako- melingen van rij ke ouders die kind mochten zij n. Wie arm geboren werd, kon rond zij n tiende gaan werken op het land of in de fabriek, gewoon tussen de volwassenen. Pas met de inwerkingtreding van de leerplichtwet in 1901 kwam daar enig verschil in. Die arme kinderen zij n in Teylers Museum


amper te zien. Ze waren ook geen onderwerp van kunst. Een uitzondering is Het lucifermeisje (circa 1900) van Floris Arntzenius, een invalide wichtje dat voor de Haagse Passage een armzalig


straathandeltje drij ft. Maar van echt engage- ment is hier geen sprake. Arntzenius was vooral formeel geïnteresseerd in verschillende types die hij op straat tegenkwam. Binnen de gegoede klasse was de emancipatie


van het kind overigens ook niet zonder gevol- gen, vooral voor de vrouw. Rousseau pleitte er in zij n Émile al voor dat zij zich moest wij den aan opvoedkundige taken en niet als wereldse salonnière alles hoorde af te schuiven op de huishoudelij ke hulp en de min. Mevrouw Van Beeftingh, in 1797 met gezin vastgelegd door Nicolaas Muys, had zich die les blij kbaar aange- trokken. Zij staat afgebeeld vlak na een borst- voeding – schokkend vooruitstrevend voor die tij d, maar een voorbode van de latere standaard die vrouwen in de rol van zorgende moeder zou drukken. Daar kwam pas weer verandering in met de


eerste feministische golf die halverwege de negentiende eeuw opkwam en haar hoogtepunt bereikte in de strij d om het vrouwenkiesrecht. Maar toen was er ook al een andere revolutie in gang gezet die wellicht nog meer invloed had op de positie van kinderen en het denken over de jeugd. De in 1856 geboren arts Sigmund Freud herleidde in zij n psychoanalyse allerlei eigen- schappen uit het volwassen leven, vooral de af- wij kingen, tot de vroegste ontwikkelingsfasen. De kindertij d werd niet alleen erkend als een aparte en belangrij ke fase in een mensenleven, maar zelfs als de bron van alles. Eigenlij k zij n we voor altij d kind.


<


Edo Dijksterhuis is kunstcriticus. Dit verhaal is eerder gepubliceerd in Museumtijdschrift (6, 2019).


<


Page 1  |  Page 2  |  Page 3  |  Page 4  |  Page 5  |  Page 6  |  Page 7  |  Page 8  |  Page 9  |  Page 10  |  Page 11  |  Page 12  |  Page 13  |  Page 14  |  Page 15  |  Page 16  |  Page 17  |  Page 18  |  Page 19  |  Page 20  |  Page 21  |  Page 22  |  Page 23  |  Page 24  |  Page 25  |  Page 26  |  Page 27  |  Page 28  |  Page 29  |  Page 30  |  Page 31  |  Page 32  |  Page 33  |  Page 34  |  Page 35  |  Page 36  |  Page 37  |  Page 38  |  Page 39  |  Page 40  |  Page 41  |  Page 42  |  Page 43  |  Page 44  |  Page 45  |  Page 46  |  Page 47  |  Page 48  |  Page 49  |  Page 50  |  Page 51  |  Page 52  |  Page 53  |  Page 54  |  Page 55  |  Page 56  |  Page 57  |  Page 58  |  Page 59  |  Page 60  |  Page 61  |  Page 62  |  Page 63  |  Page 64  |  Page 65  |  Page 66  |  Page 67  |  Page 68  |  Page 69  |  Page 70  |  Page 71  |  Page 72  |  Page 73  |  Page 74  |  Page 75  |  Page 76  |  Page 77  |  Page 78  |  Page 79  |  Page 80  |  Page 81  |  Page 82  |  Page 83  |  Page 84  |  Page 85  |  Page 86  |  Page 87  |  Page 88  |  Page 89  |  Page 90  |  Page 91  |  Page 92