search.noResults

search.searching

note.createNoteMessage

search.noResults

search.searching

orderForm.title

orderForm.productCode
orderForm.description
orderForm.quantity
orderForm.itemPrice
orderForm.price
orderForm.totalPrice
orderForm.deliveryDetails.billingAddress
orderForm.deliveryDetails.deliveryAddress
orderForm.noItems
ΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ ∆ΙΟΙΚΗΤΗ ΤΗΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑ∆ΟΣ κ. ΓΙΑΝΝΗ ΣΤΟΥΡΝΑΡΑ ΣΤΗΝ 84η ΕΤΗΣΙΑ ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΝΕΛΕΥΣΗ ΤΩΝ ΜΕΤΟΧΩΝ ΤΗΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑ∆ΟΣ


Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΕΙΝΑΙ ΕΦΙΚΤΗ


Η ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΤΗ ΖΩΝΗ ΤΟΥ ΕΥΡΩ ΑΣΠΙ∆Α ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α Όρος επιβίωσης η παραµονή της Ελλάδος στη ζώνη του ευρώ Σε ένα διαρκώς µεταβαλλόµενο παγκοσµιοποιηµένο περιβάλλον, η οικο- νοµική και νοµισµατική σταθερότητα που προσφέρει στα µέλη της η ζώνη του ευρώ είναι για την ελληνική οικονοµία ασπίδα προστασίας απέναντι σε απρόβλεπτους κινδύνους. Όπως µάλιστα έδειξε η εµπειρία του περασµέ- νου έτους µε την απροσδόκητη εµφάνιση πολλών εξωγενών διαταραχών στην πολιτική και στην οικονοµία,η ευρωζώνη µπόρεσε να απορροφήσει τους κραδασµούς και να αποτρέψει τη διάχυση των αρνητικών επιπτώ- σεών τους στις οικονοµίες των χωρών-µελών. Για την Ελλάδα, η ενεργός συµµετοχή της στη ζώνη του ευρώ είναι επιτακτικά αναγκαία για λόγους οικονοµικούς,κοινωνικούς και εθνικούς. Είναι όρος επιβίωσης της χώρας σε ένα ταραγµένο ευρωπαϊκό και διεθνές περιβάλλον. Λειτουργεί ως άγκυ- ρα όχι µόνο οικονοµικής, αλλά και κοινωνικής και πολιτικής σταθερότητας. Και δεν πρέπει να ξεχνάµε ότι στο διάβα της ιστορίας καµία άλλη χώρα δεν έλαβε τόσο µεγάλη οικονοµική στήριξη όσο η Ελλάδα, κάτι το οποίο δεν θα ήταν δυνατόν εκτός ευρωζώνης. Η αξιόπιστη εφαρµογή του υφιστάµενου προγράµµατος, το οποίο χρηµατο- δοτείται γενναιόδωρα από τα κράτη-µέλη της ζώνης του ευρώ και περιέχει δράσεις που βελτιώνουν την ανταγωνιστικότητα και το αξιόχρεο της ελληνι- κής οικονοµίας, διαµορφώνει τις κατάλληλες συνθήκες για την επαναφορά της χώρας σε αναπτυξιακή τροχιά και την ισότιµη συµµετοχή της στις ευρω- παϊκές διαδικασίες αντιµετώπισης των κραδασµών και βελτίωσης της αρχι- τεκτονικής της ευρωζώνης. Η Τράπεζα της Ελλάδος εκτιµά ότι, αν οι εταίροι, οι θεσµοί και η ελληνι- κή κυβέρνηση επιδείξουν ευελιξία και ρεαλισµό, είναι εφικτό να υπάρ- ξει ουσιαστική πρόοδος στο αµέσως προσεχές διάστηµα. Η απόφαση του Eurogroup της 20ής Φεβρουαρίου για επανέναρξη των διαπραγµατεύσεων µε τους θεσµούς δείχνει τη βούληση της ελληνικής κυβέρνησης και των εταί- ρων να συνεχίσουν την προσπάθεια για συναινετική υπέρβαση των διαφο- ρών. Αν όµως οι διαπραγµατεύσεις παραταθούν χωρίς προοπτική ταχείας επίτευξης συµφωνίας, η χώρα θα εισέλθει σε ένα νέο κύκλο αβεβαιότητας, επιδείνωσης των σχέσεων µε τους εταίρους-δανειστές και εγκλωβισµού της οικονοµίας σε στασιµότητα.


ΑΝΑΚΟΠΗ ΤΗΣ ΥΦΕΣΗΣ ΤΟ 2016, ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟ 2017 Τα δύο τελευταία χρόνια η ελληνική οικονοµία επέδειξε αξιοσηµείωτες αντο- χές: • Το 2015, το ΑΕΠ μειώθηκε μόλις κατά 0,2% παρά τις ιδιαίτερα δυσμε- νείς συνθήκες που επικράτησαν κατά κύριο λόγο το πρώτο εξάµηνο, όταν κορυφώθηκε η αβεβαιότητα ως προς τη θέση της χώρας στη ζώνη του ευρώ, αλλά και το δεύτερο εξάµηνο, όταν επιβλήθηκαν οι αυστηροί – τουλάχιστον στην πρώτη φάση τους – περιορισµοί στις τραπεζικές συναλλαγές και στην κίνηση κεφαλαίων. • Το 2016, η ύφεση το πρώτο εξάμηνο ήταν ηπιότερη του αναμενομένου και η οικονοµία παρουσίασε θετικό ρυθµό ανάπτυξης το δεύτερο εξάµηνο του έτους. Συνολικά για το 2016, το ΑΕΠ σε σταθερές τιµές έτους 2010 αυξή- θηκε κατά 0,3%, οι αποπληθωριστικές πιέσεις συγκρατήθηκαν, η απασχό- ληση ενισχύθηκε και µειώθηκε η ανεργία, αν και παραµένει πολύ υψηλή. Η πορεία αυτή αποτελεί ισχυρή ένδειξη ότι υπάρχουν αποθέµατα αναπτυ- ξιακού δυναµικού, τα οποία, µετά από µια µακρά περίοδο αδράνειας και απραξίας, είναι έτοιµα να ενεργοποιηθούν όταν διαµορφωθούν οι κατάλ- ληλες συνθήκες. Εξάλλου, παρά τα λάθη και τις οπισθοδροµήσεις, παρά το σηµαντικό οικονοµικό και κοινωνικό κόστος της κρίσης, τα προγράµµα- τα οικονοµικής προσαρµογής που εφαρµόστηκαν τα τελευταία χρόνια επέ- τυχαν να θεραπεύσουν συσσωρευµένες παθογένειες και διαρθρωτικές ατέ- λειες, επιτρέποντας µε αυτόν τον τρόπο τη βελτίωση µεσοµακροπρόθεσµα των αναπτυξιακών δυνατοτήτων της οικονοµίας. Ειδικότερα, πρέπει να ση- µειωθούν: • η εξάλειψη των δίδυμων ελλειμμάτων, δηλαδή του πρωτογενούς δημο- σιονοµικού ελλείµµατος και του ελλείµµατος του ισοζυγίου τρεχουσών συ- ναλλαγών, • η ανάκτηση των μεγάλων απωλειών ανταγωνιστικότητας, • η σημαντική αύξηση, σχεδόν διπλασιασμός, των εξαγωγών ως ποσοστό του ΑΕΠ, • η ανακεφαλαιοποίηση και εξυγίανση του τραπεζικού συστήματος, • οι μεταρρυθμίσεις στις αγορές εργασίας και προϊόντων. Αποτέλεσµα όλων αυτών των αλλαγών είναι η διαφαινόµενη αναδιάρθρω- ση της οικονοµίας στην κατεύθυνση ενός νέου, εξωστρεφούς αναπτυξιακού προτύπου, µε έµφαση στους τοµείς των διεθνώς εµπορεύσιµων αγαθών. Με αυτά τα δεδοµένα, είναι βάσιµο να προβλεφθεί ότι το 2017 ο ρυθµός οικονοµικής ανόδου θα είναι θετικός (2,5%) και ότι η οικονοµία έχει σήµε- ρα τις δυνατότητες να περάσει σε µια νέα και πιο υγιή αναπτυξιακή φάση. Ως παράγοντες ώθησης καταγράφονται: (α) η ανοδική πορεία της ιδιωτικής κατανάλωσης,(β) η περαιτέρω ενίσχυση των επιχειρηµατικών επενδύσεων και η άνοδος των ξένων άµεσων επενδύσεων µέσω τόσο των χρηµατικών εισροών όσο και της επανεπένδυσης των κερδών πολυεθνικών εταιριών και (γ) η αύξηση των εξαγωγών αγαθών.


∆ηµοσιονοµική πολιτική Το 2016 χαρακτηρίστηκε από τη θεσµοθέτηση µεγάλου αριθµού δηµοσι- ονοµικών παρεµβάσεων, που αφορούσαν κυρίως τη φορολογική και την ασφαλιστική µεταρρύθµιση, καθώς και την καθιέρωση αυτόµατου µηχανι- σµού δηµοσιονοµικής προσαρµογής. Η πρόοδος του νέου προγράµµατος χρηµατοδοτικής διευκόλυνσης αντικατοπτρίστηκε στην επιτυχή κατάληξη της πρώτης αξιολόγησης, την εκταµίευση της δεύτερης δόσης, µέρος της οποίας διοχετεύθηκε στην πραγµατική οικονοµία µέσω της αποπληρωµής ληξιπρόθεσµων οφειλών του ∆ηµοσίου, και στην οριστικοποίηση των βρα- χυπρόθεσµων µέτρων για την ελάφρυνση του δηµόσιου χρέους. Οι νέες φορολογικές ρυθµίσεις, σε συνδυασµό µε την εκτεταµένη χρήση των ηλε- κτρονικών συναλλαγών,διεύρυναν τη φορολογική βάση και συνέβαλαν στη σηµαντική αύξηση των δηµόσιων εσόδων. Με βάση τα διαθέσιµα έως τώρα στοιχεία, το πρωτογενές πλεόνασµα του 2016 αναµένεται να κυµανθεί γύρω από το 2% του ΑΕΠ. Αντίστοιχα, ο στό- χος για πρωτογενές πλεόνασµα 1,75% του ΑΕΠ το 2017 θεωρείται επιτεύξι- µος. Οι όποιες επισφάλειες για το ύψος του δηµοσιονοµικού αποτελέσµατος συνδέονται µε τη διατήρηση της καλής πορείας των εσόδων, τη συγκράτηση των µη παραγωγικών δηµόσιων δαπανών, κυρίως όµως µε την άµεση ολο- κλήρωση της δεύτερης αξιολόγησης, επειδή αυτό επηρεάζει καταλυτικά τις µακροοικονοµικές εξελίξεις. Συνδέονται επίσης µε την αβεβαιότητα της επί- τευξης των προβλεπόµενων εσόδων του Ενιαίου Φορέα Κοινωνικής Ασφά- λισης (ΕΦΚΑ), λόγω της αλλαγής του τρόπου υπολογισµού των ασφαλιστι- κών εισφορών των ελεύθερων επαγγελµατιών.


Τραπεζικό σύστηµα και επιχειρήσεις ιδιωτικής ασφάλισης Οι πιέσεις που δέχθηκε το τραπεζικό σύστηµα το 2015 υποχώρησαν το 2016. Καταγράφηκε µικρή επιστροφή καταθέσεων και αποθησαυρισµένων τραπεζο- γραµµατίων, επαναπατρισµός κεφαλαίων και µερική αποκλιµάκωση των τρα- πεζικών επιτοκίων. Οι δείκτες κεφαλαιακής επάρκειας διατηρήθηκαν υψηλοί, µετά την επιτυχηµένη ανακεφαλαιοποίηση µε τη συµµετοχή κυρίως ιδιωτών στο τέλος του 2015, και οι τράπεζες διατήρησαν µια ιδιαιτέρως συντηρητική πολιτική προβλέψεων. Περαιτέρω, µε βάση τα στοιχεία του β΄και γ΄τριµήνου του 2016, οι τράπεζες επέστρεψαν,έστω και οριακά, στην προ φόρων κερ- δοφορία. Παράλληλα, η τάση αποµόχλευσης στα στοιχεία ενεργητικού δια- τηρείται, κυρίως λόγω της πώλησης θυγατρικών στο πλαίσιο της εφαρµογής σχεδίων αναδιάρθρωσης. Είναι όµως αξιοσηµείωτο ότι ο ετήσιος ρυθµός χρηµατοδότησης προς τις επιχειρήσεις εµφάνισε για πρώτη φορά, µετά από µια πολυετή πτωτική πορεία, σηµάδια σταθεροποίησης. Η πτωτική τάση στα µη εξυπηρετούµενα ανοίγµατα (ΜΕΑ) συνεχίστηκε και στο δ’ τρίµηνο 2016. Στο τέλος του 2016 τα ΜΕΑ ήταν 106,3 δισεκ. ευρώ, από 107,6 δισεκ. ευρώ στο τέλος του γ’ τριµήνου. Αυτό σηµαίνει ότι το τρα-


πεζικό σύστηµα συνολικά και για το δ’ τρίµηνο του 2016 επέτυχε το στόχο µείωσης των ΜΕΑ που είχε συµφωνήσει η Τράπεζα της Ελλάδος από κοι- νού µε την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ). Η µείωση αυτή επιτεύχθη- κε κυρίως λόγω της εφαρµογής πιο αποτελεσµατικών ρυθµίσεων που επα- νέφεραν ληξιπρόθεσµες οφειλές σε κατάσταση κανονικής εξυπηρέτησης, καθώς και λόγω διαγραφής µη εισπράξιµων οφειλών. Το συσσωρευµένο υπόλοιπο των µη εξυπηρετούµενων ανοιγµάτων, αν και εµφάνισε τάσεις σταθεροποίησης και µικρής υποχώρησης, παραµένει ωστόσο η σηµαντικότερη πηγή κινδύνου για την ευστάθεια του εγχώριου χρηµατοπιστωτικού συστήµατος και τροχοπέδη (µαζί µε τη µεγάλη συρρί- κνωση της καταθετικής βάσης) για τη χρηµατοδότηση της οικονοµίας και τη διαµεσολαβητική λειτουργία των τραπεζών. Είναι θετικό ότι έχουν γίνει αρκετά βήµατα σε επίπεδο νοµοθετικών πρω- τοβουλιών, ρυθµιστικού πλαισίου αλλά και ενεργειών των τραπεζών στην κατεύθυνση της αντιµετώπισης του προβλήµατος. Οι πλέον πρόσφατες εξε- λίξεις αφορούν: το ρυθµιστικό πλαίσιο αδειοδότησης και εποπτείας των εταιριών διαχείρισης ή απόκτησης απαιτήσεων, τον εκσυγχρονισµό του πτωχευτικού δικαίου, τη στροφή των τραπεζών στη διενέργεια ρυθµίσεων µακροπρόθεσµου χαρακτήρα και την υποχρέωση των τραπεζών να επι- τυγχάνουν συγκεκριµένους επιχειρησιακούς στόχους ως προς τη διαχείρι- ση των µη εξυπηρετούµενων δανείων τους. Στόχος είναι η µείωση των µη εξυπηρετούµενων δανείων σχεδόν κατά 40 δισεκ. ευρώ µέχρι το τέλος του 2019. Η µεγαλύτερη συµβολή στη µείωση εκτιµάται ότι θα προέλθει από το χαρτοφυλάκιο επιχειρηµατικών δανείων, ενώ συνολικά η επίτευξη του στόχου θα προσεγγιστεί αρχικά µέσω µακροπρόθεσµων ρυθµίσεων, ορι- στικών διευθετήσεων, επιλεκτικών διαγραφών δανείων και ρευστοποίησης εξασφαλίσεων,ενώ οι πωλήσεις δανείων εκτιµάται ότι θα αποκτήσουν µεγα- λύτερη βαρύτητα ιδίως από το 2019. Επισηµαίνεται ωστόσο ότι για την επί- τευξη του στόχου αυτού θα πρέπει να επιλυθούν αρκετές ακόµη νοµικές και άλλες εκκρεµότητες, όπως: (α) ο εξωδικαστικός συµβιβασµός, (β) η νοµική προστασία στελεχών τραπεζών, δηµόσιων φορέων και ειδικών εκκαθαρίσε- ων που εµπλέκονται σε διαδικασίες αναδιάρθρωσης εταιρικών χρεών, (γ) η λογιστική/φορολογική αντιµετώπιση των ζηµιών που θα προκύψουν από πωλήσεις ή διαγραφές δανείων και (δ) η καθιέρωση ηλεκτρονικού συστή- µατος πλειστηριασµών. Οι εκκρεµότητες αυτές, σε συνδυασµό µε την αβεβαιότητα που συνδέεται µε την αργή εξέλιξη των διαπραγµατεύσεων µε τους θεσµούς για την πε- ράτωση της δεύτερης αξιολόγησης,θέτουν σε κίνδυνο την επίτευξη του πα- ραπάνω στόχου. Παρά τη µείωση του όγκου των µη εξυπηρετούµενων δα- νείων το 2016, φαίνεται ότι τον πρώτο µήνα του 2017 υπήρξε επιτάχυνση της εισροής νέων µη εξυπηρετούµενων ανοιγµάτων και µείωση της αντα- πόκρισης των οφειλετών στις προτεινόµενες ρυθµίσεις. Παράλληλα, εµφα- νίζεται εκ νέου ένα κλίµα πρόσφορο για τους στρατηγικούς κακοπληρωτές, αφού η εσκεµµένη αθέτηση των δανειακών υποχρεώσεων δεν επιφέρει τις προβλεπόµενες κυρώσεις. Αυτές οι εξελίξεις καθιστούν, κατά µείζονα λό- γο, σηµαντική την αποκλιµάκωση των µη εξυπηρετούµενων δανείων, αφού θα επιφέρει πολλαπλασιαστικά οφέλη για τις τράπεζες και την πραγµατική οικονοµία: βελτίωση της ποιότητας του χαρτοφυλακίου των τραπεζών, αύ- ξηση της ρευστότητας και µείωση του χρηµατοοικονοµικού κινδύνου των τραπεζών και εποµένως του κόστους χρηµατοδότησής τους,αύξηση της προ- σφοράς αλλά και της ζήτησης δανείων και αναδιάρθρωση του παραγωγικού προτύπου της εγχώριας οικονοµίας µέσω της απελευθέρωσης πόρων που θα χρηµατοδοτήσουν παραγωγικές επενδύσεις. Όσον αφορά τις επιχειρήσεις ιδιωτικής ασφάλισης, οι σηµαντικότερες εξε- λίξεις το 2016 αφορούσαν την ενσωµάτωση στην ελληνική έννοµη τάξη της Οδηγίας για τη Φερεγγυότητα ΙΙ και τη διενέργεια σε ευρωπαϊκό επίπεδο άσκησης προσοµοίωσης ακραίων καταστάσεων. Η προσαρµογή του κλά- δου κρίνεται σε γενικές γραµµές ικανοποιητική και, παρά το δυσµενές οι- κονοµικό περιβάλλον που προφανώς έχει επηρεάσει αρνητικά τα µεγέθη παραγωγής ασφαλίστρων, η ασφαλιστική αγορά εµφανίζει επάρκεια κεφα- λαίων καλής ποιότητας. Ωστόσο, δεν δικαιολογείται εφησυχασµός, αφού οι προκλήσεις από τις µακροοικονοµικές εξελίξεις, τα χαµηλά επιτόκια και την αναζήτηση υψηλών αποδόσεων είναι µεγάλες. Συνεπώς, οι διοικήσεις των επιχειρήσεων ιδιωτικής ασφάλισης οφείλουν να συνεχίσουν να δίνουν έµ- φαση στη βελτίωση των δοµών εταιρικής διακυβέρνησης, την εκπαίδευση του προσωπικού τους και τη διαφάνεια µέσω της δηµοσιοποίησης, µε ευθύ- νη των διοικητικών συµβουλίων τους, των στοιχείων για τη φερεγγυότητα και τη χρηµατοοικονοµική κατάσταση.


ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ (i) Άµεση θετική κατάληξη της δεύτερης αξιολόγησης Τόσο η Τράπεζα της Ελλάδος όσο και οι διεθνείς οργανισµοί προβλέπουν θετικό και ισχυρό ρυθµό αύξησης του ΑΕΠ για το 2017. Βασική προϋπό- θεση για την πραγµατοποίηση των ευοίωνων αυτών προβλέψεων είναι η έγκαιρη και αποτελεσµατική εφαρµογή του τρέχοντος προγράµµατος χρηµα- τοδοτικής διευκόλυνσης 2015-2018, που θα σηµατοδοτήσει την επιστρο- φή στην κανονικότητα. Γι’ αυτό, όπως ήδη έχει αναφερθεί,επείγει η επιτυ- χής κατάληξη της δεύτερης αξιολόγησης, που θα έχει συγκεκριµένες θετικές επιδράσεις: • εξασφαλίζει τη χρηματοδότηση των δανειακών αναγκών του Δημοσίου και την απρόσκοπτη εκτέλεση του Προϋπολογισµού του 2017, • δρομολογεί, σε συνδυασμό με την ολοκλήρωση της ανάλυσης βιωσιμό- τητας του δηµόσιου χρέους, την ένταξη των ελληνικών κρατικών οµολόγων στο πρόγραµµα ποσοτικής χαλάρωσης της ΕΚΤ, • εξασφαλίζει με τον τρόπο αυτό την υποχώρηση του κόστους χρηματοδό- τησης της πραγµατικής οικονοµίας, µε σηµαντικά οφέλη για την ανάταξη της ιδιωτικής οικονοµίας, • αποκαθιστά την εμπιστοσύνη των καταθετών και επιτρέπει την περαιτέ- ρω έως την πλήρη άρση των περιορισµών στις τραπεζικές συναλλαγές και στην κίνηση κεφαλαίων,συµβάλλοντας στην τόνωση του εξαγωγικού τοµέα της οικονοµίας, • βελτιώνει την εμπιστοσύνη των διεθνών αγορών και των διεθνών επεν- δυτών στις προοπτικές ανάπτυξης της ελληνικής οικονοµίας και επιτρέπει την πρόσβαση των ελληνικών επιχειρήσεων στις διεθνείς κεφαλαιαγορές, • δίνει νέα ώθηση στη μεταρρυθμιστική προσπάθεια, με γνώμονα την ολο- κλήρωση της διαδικασίας αναδιάρθρωσης της οικονοµίας στην κατεύθυνση ενός νέου, εξωστρεφούς αναπτυξιακού προτύπου, και • ενισχύει την πολιτική και οικονομική σταθερότητα. (ii) Επιτάχυνση των µεταρρυθµίσεων Εκτιµήσεις του ΟΟΣΑ και της Τράπεζας της Ελλάδος οδηγούν στο συµπέ- ρασµα ότι οι µεταρρυθµίσεις αυξάνουν θεαµατικά τις αναπτυξιακές δυνατό- τητες. Σύµφωνα µε τον ΟΟΣΑ, οι µεταρρυθµίσεις που εφαρµόστηκαν στην Ελλάδα την περίοδο 2010-2016, σε συνδυασµό µε αυτές που πρόκειται να εφαρµοστούν στο πλαίσιο του προγράµµατος, αναµένεται, των άλλων παρα- γόντων τηρουµένων σταθερών, να αυξήσουν το πραγµατικό ΑΕΠ κατά 13% περίπου την επόµενη δεκαετία. Την εκτίµηση αυτή του ΟΟΣΑ επιβεβαιώνουν και συναφείς αναλύσεις της Τράπεζας της Ελλάδος, από τις οποίες προκύπτει ότι η κυριότερη επίδραση των µεταρρυθµίσεων αφορά την ταχύτερη άνοδο της συνολικής παραγωγι- κότητας των συντελεστών παραγωγής. Αναγκαία βεβαίως προϋπόθεση για να προκύψουν τα θετικά αποτελέσµατα για την οικονοµία είναι η αξιόπιστη και χωρίς καθυστερήσεις ολοκλήρωση των µεταρρυθµίσεων που έχουν συµφωνηθεί. Αν εκπληρωθούν µόνο τα 2/3 των µεταρρυθµίσεων στις αγορές υπηρεσιών και εργασίας σε ορίζοντα πενταετίας, τα σωρευτικά οφέλη από τις µεταρρυθµίσεις τα τρία πρώτα χρό- νια της υλοποίησής τους εκτιµάται ότι είναι κατά περίπου 4% του ΑΕΠ µι- κρότερα σε σύγκριση µε την περίπτωση όπου το 100% των απαιτούµενων µεταρρυθµίσεων υλοποιείται µέσα σε ορίζοντα πενταετίας. (iii) Αντιµετώπιση του προβλήµατος των µη εξυπηρετούµενων δα- νείων Οι µεταρρυθµίσεις αναµένεται να επιταχύνουν περαιτέρω την ανάκαµψη και την αναδιάρθρωση της οικονοµίας. Απαιτείται όµως παράλληλα και βελτί-


ωση της χρηµατοδότησης της οικονοµίας. Κύρια προϋπόθεση είναι η απο- τελεσµατική διαχείριση του υψηλού αποθέµατος των µη εξυπηρετούµενων δανείων, η οποία θα επιδράσει θετικά στην οικονοµική δραστηριότητα και την παραγωγικότητα µέσα από δύο διαύλους: την αύξηση της προσφοράς τραπεζικών δανείων και την αναδιάρθρωση του παραγωγικού τοµέα. Γι’ αυ- τό είναι επιτακτική ανάγκη να συµπληρωθεί και να ολοκληρωθεί το σχετικό νοµοθετικό πλαίσιο το συντοµότερο δυνατόν. Όπως προκύπτει από εκτιµήσεις και µελέτες της Τράπεζας της Ελλάδος, η µεί- ωση των µη εξυπηρετούµενων δανείων θα συµβάλει στη µείωση του χρηµα- τοοικονοµικού κινδύνου των τραπεζών και στην αποκλιµάκωση του κόστους χρηµατοδότησής τους, καθώς και στην αύξηση της κεφαλαιακής τους επάρκει- ας. Ως αποτέλεσµα, θα υπάρξει σταδιακή αύξηση της προσφοράς δανείων και µείωση του περιθωρίου διαµεσολάβησης και των επιτοκίων δανεισµού για τις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά. Παράλληλα, η εξυγίανση των υπερχρεωµέ- νων αλλά βιώσιµων επιχειρήσεων µπορεί να αποτελέσει όχηµα προσέλκυσης επενδυτικών κεφαλαίων, επιτρέποντας την περαιτέρω τόνωση της επενδυτι- κής ζήτησης. Τέλος, κατά τη διαδικασία εξυγίανσης των µη εξυπηρετούµενων δανείων θα απελευθερωθούν παραγωγικοί πόροι, που, εφόσον αναδιανεµη- θούν προς τις πιο παραγωγικές επιχειρήσεις και κλάδους, θα οδηγήσουν σε αύξηση της συνολικής παραγωγικότητας.


ΚΙΝ∆ΥΝΟΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΚΑΜΨΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ Το 2016 η ελληνική οικονοµία βρέθηκε στο µεταίχµιο µεταξύ ύφεσης και ανάπτυξης. Κατά το 2017 αναµένεται να ανακάµψει, αν και εξακολουθούν να υπάρχουν κίνδυνοι για την αναπτυξιακή προοπτική της. Η πρώτη κατη- γορία κινδύνων συνδέεται µε την αστάθεια στο διεθνές περιβάλλον. Παράµετροι αστάθειας του διεθνούς περιβάλλοντος εντός του οποίου καλεί- ται η ελληνική οικονοµία να λειτουργήσει είναι: (α) Οι διαδοχικές κρίσιµες εκλογικές αναµετρήσεις και η άνοδος του ευρω- σκεπτικισµού στην ΕΕ. Μία ενδεχόµενη ενίσχυση των αντιευρωπαϊκών δυ- νάµεων θα επηρεάσει τις αποφάσεις των ηγετών πολλών χωρών της ΕΕ, µε κίνδυνο την αποδυνάµωση των συλλογικών θεσµικών οργάνων της. (β) Οι αβεβαιότητες που συνδέονται µε την αλλαγή της εξωτερικής και της οικονοµικής πολιτικής των ΗΠΑ υπό τη νέα προεδρία και δηµιουργούν ασάφεια ως προς το νέο ρόλο των ΗΠΑ στον πλανήτη. (γ) Οι διαφαινόµενες τάσεις ανόδου του εµπορικού προστατευτισµού µε παράλληλη υστέρηση των ιδιωτικών παραγωγικών επενδύσεων και πτώση του διεθνούς εµπορίου. (δ) Ενδεχόµενη αρνητική εξέλιξη των προσφυγικών-µεταναστευτικών ρο- ών και αποτυχία στη διαχείρισή τους θα µπορούσε να ενδυναµώσει περαι- τέρω την ανησυχία της κοινής γνώµης σε θέµατα ασφάλειας και µετανάστευ- σης και να αυξήσει τον κίνδυνο της κοινωνικής εσωστρέφειας. (ε) Η επιδείνωση των συνθηκών ασφάλειας διεθνώς, µε σηµαντικές οι- κονοµικές απώλειες µέσω της µείωσης του εµπορίου, των µεταφορών και του τουρισµού. (στ) Η γεωπολιτική αστάθεια στην ευρύτερη περιοχή της ΝΑ Μεσογείου. (ζ) Τέλος, η διαδικασία διαµόρφωσης της νέας ευρωπαϊκής οικονοµικής αρχιτεκτονικής καθώς θα εξελίσσονται οι διαπραγµατεύσεις ΕΕ-Ηνωµένου Βασιλείου που θα οριστικοποιήσουν τις µεταξύ τους σχέσεις στη µετά το Βrexit εποχή. Οι αβεβαιότητες και οι κίνδυνοι στο εσωτερικό συνδέονται κυρίως µε τις καθυστερήσεις στην εφαρµογή του προγράµµατος,όπως αποτυπώνονται στις δυσχέρειες της δεύτερης αξιολόγησης. Αν συνεχιστούν οι καθυστερή- σεις στην υλοποίηση του προγράµµατος, θα δηµιουργηθούν σοβαρά προ- σκόµµατα στην προσδοκώµενη ανάπτυξη: θα υπάρξουν αρνητικές επιπτώ- σεις στο κλίµα και θα ανοίξει ένας νέος κύκλος αβεβαιότητας ως προς την ολοκλήρωση του προγράµµατος. Η αβεβαιότητα θα οξυνθεί αν τελικώς δεν καταστεί δυνατή η συµµετοχή των οµολόγων του Ελληνικού ∆ηµοσίου στο πρόγραµµα ποσοτικής χαλάρωσης της ΕΚΤ. Τα παραπάνω θα υποσκάψουν την εµπιστοσύνη και θα λειτουργήσουν αποτρεπτικά στην προσέλκυση ξέ- νων επενδύσεων, η οποία, όπως αναφέρθηκε, αποτελεί αναγκαία προϋπό- θεση για την ανάπτυξη. Κίνδυνοι ανακύπτουν και από τις καθυστερήσεις και την αναβλητικότητα στην εφαρµογή µεταρρυθµίσεων που έχουν αποφασιστεί ή από τις στρε- βλώσεις στη λειτουργία του ανταγωνισµού που ενδέχεται να πλήξουν κρίσι- µους τοµείς της οικονοµίας. Ενδεικτική είναι η περίπτωση της αγοράς ηλε- κτρικής ενέργειας, όπου, µε πρόσφατα νοµοθετήµατα,εισήχθησαν ρυθµίσεις που στρεβλώνουν τη λειτουργία της και δηµιουργούν µείζονα προβλήµατα ακόµα και σε επιχειρήσεις που αποτελούν τον ακρογωνιαίο λίθο του συστή- µατος παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας.


ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΓΙΑ ΙΣΧΥΡΗ ΚΑΙ ∆ΙΑΤΗΡΗΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Από τις επιδόσεις του 2016 προκύπτει βάσιµα ότι η πρόβλεψη για ανά- καµψη το 2017 είναι ρεαλιστική, υπό την αυστηρή προϋπόθεση όµως ότι το πρόγραµµα προσαρµογής θα συνεχίσει να εφαρµόζεται χωρίς καθυστε- ρήσεις. Για να περάσει ωστόσο η οικονοµία από την ανάκαµψη σε ισχυρή διατηρή- σιµη ανάπτυξη,απαιτούνται ενεργητικές µεσοπρόθεσµες πολιτικές µε στόχο την εξάλειψη των εµποδίων που σήµερα ανακόπτουν την άνοδο και τη δηµι- ουργία ενός περιβάλλοντος σταθερότητας που θα ευνοήσει την αναζωπύρω- ση του επενδυτικού ενδιαφέροντος. Στα εµπόδια συγκαταλέγονται: • η υπερφορολόγηση μιας φορολογικής βάσης με μειούμενη φοροδοτική ικανότητα, • το ασταθές και ασαφές φορολογικό και γενικότερο νομικό πλαίσιο προ- στασίας των επενδυτών, • οι γραφειοκρατικές και διοικητικές εμπλοκές, οι οποίες καθυστερούν την πραγµατοποίηση επενδύσεων που έχουν ήδη εγκριθεί, •οι μεγάλες καθυστερήσεις στην απονομή της δικαιοσύνης, • η χαμηλή δανειοδοτική ικανότητα του τραπεζικού συστήματος και τα υψη- λά επιτόκια δανεισµού, • οι περιορισμοί στην κίνηση κεφαλαίων και στις τραπεζικές συναλλαγές και, τέλος, • οι στρεβλώσεις στις αγορές και ιδιαίτερα στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας από ατελέσφορες ρυθµιστικές παρεµβάσεις. Η άρση των παραπάνω εµποδίων θα πρέπει να αποτελέσει κυρίαρχο µέλη- µα της στρατηγικής για την ανάπτυξη, η οποία περιγράφεται από τέσσερις συνιστώσες: αλλαγή του µίγµατος δηµοσιονοµικής πολιτικής, ενθάρρυνση των ξένων άµεσων επενδύσεων,έµφαση στην καινοτοµία και διασφάλιση της κοινωνικής προστασίας.


(α) Αλλαγή του µίγµατος δηµοσιονοµικής πολιτικής Το σοβαρότερο από τα εµπόδια που πρέπει να αρθεί σταδιακά είναι η υπέρ- µετρη φορολογική επιβάρυνση επιχειρήσεων και φυσικών προσώπων. Η υπερκάλυψη του δηµοσιονοµικού στόχου για το πρωτογενές πλεόνασµα κα- τά το 2016 κατά κύριο λόγο προσδιορίστηκε από την υπεραπόδοση των φορολογικών εσόδων και πολύ λιγότερο από τη συγκράτηση των δηµόσι- ων δαπανών. Η ανοδική πορεία των φορολογικών εσόδων οφείλεται στην αλλαγή των συντελεστών άµεσης και έµµεσης φορολογίας, αλλά και στη δι- εύρυνση της φορολογικής βάσης λόγω της εκτεταµένης χρήσης των ηλε- κτρονικών συναλλαγών, η οποία συνέβαλε στον περιορισµό της απόκρυψης εισοδηµάτων. Ωστόσο, το ακολουθούµενο µίγµα δηµοσιονοµικής πολιτικής λειτουργεί πλέον ανασταλτικά για την ανάπτυξη, συµβάλλει στην αύξηση των ληξιπρόθεσµων οφειλών του ιδιωτικού τοµέα προς το ∆ηµόσιο και ενθαρ- ρύνει τη φοροδιαφυγή και την αδήλωτη εργασία. Η είσοδος της οικονοµίας σε µια αναπτυξιακή πορεία απαιτεί αλλαγή του ακολουθούµενου“φοροκεντρικού” µίγµατος δηµοσιονοµικής πολιτικής. Έµ- φαση θα πρέπει να δοθεί στη συγκράτηση και συστηµατική αναδιάρθρω- ση των µη παραγωγικών δαπανών, στη µείωση του υπέρµετρου φορολο- γικού βάρους στην παραγωγική οικονοµία, καθώς και των ασφαλιστικών εισφορών, και στην αποδοτικότερη αξιοποίηση και διαχείριση της δηµό- σιας περιουσίας. Απαιτείται δηλαδή η δηµιουργία ενός“δηµοσιονοµικού περιβάλλοντος” κατάλληλου για τη στήριξη της αναπτυξιακής προσπάθει-


ας. Εξάλλου, η υλοποίηση των βραχυπρόθεσµων µέτρων ελάφρυνσης του δηµόσιου χρέους, η εξειδίκευση των µεσοµακροπρόθεσµων µέτρων και η ενδεχόµενη ποσοτικοποίηση ρεαλιστικών δηµοσιονοµικών στόχων για µετά το 2018 είναι αποφάσεις που θα συµβάλουν στη δηµιουργία ενός επαρκούς“δηµοσιονοµικού περιβάλλοντος”. Συγκεκριµένα, η καλύτερη του αναµενόµενου επίδοση στην επίτευξη συγκεκριµένων στόχων για το πρω- τογενές αποτέλεσµα, σε συνδυασµό µε την υλοποίηση των συµφωνηµένων µεταρρυθµίσεων, µπορεί να οδηγήσει σε σταδιακή µείωση της φορολογικής επιβάρυνσης χωρίς να απειληθεί η δηµοσιονοµική ισορροπία. Επισηµαί- νεται ότι µεγαλύτερα συµπληρωµατικά οφέλη µπορούν να εξασφαλιστούν εφόσον ο “δηµοσιονοµικός χώρος” που δηµιουργούν είτε οι υπεραποδό- σεις των φορολογικών εσόδων είτε οι µεταρρυθµίσεις χρησιµοποιηθεί για να γίνουν µειώσεις των συντελεστών της φορολογίας εισοδήµατος. Παράλ- ληλα, η δηµοσιονοµική πολιτική θα πρέπει να στηρίξει την ανάπτυξη µε τη θέσπιση ενός σταθερού, διεθνώς ανταγωνιστικού και κοινωνικά δίκαιου φορολογικού συστήµατος. (β) Ενθάρρυνση των ξένων αµέσων επενδύσεων Με δεδοµένο, πρώτον, ότι οι επενδύσεις σήµερα ως ποσοστό του ΑΕΠ απέ- χουν πολύ από το αντίστοιχο ποσοστό που προϋπήρχε της κρίσης (11% έναντι 24% του ΑΕΠ) και, δεύτερον, ότι η χρονίως χαµηλή εγχώρια αποτα- µίευση δεν είναι από µόνη της αρκετή να χρηµατοδοτήσει ένα ικανοποιητι- κό επίπεδο επενδύσεων και συνεπώς να στηρίξει ταχεία ανάπτυξη, επείγει η προσέλκυση ξένων κεφαλαίων για επενδύσεις σε συνεργασία µε εγχώριες επιχειρήσεις. Εκτός του τουρισµού, υπάρχουν πολλοί κλάδοι της οικονοµί- ας µε αξιόλογα αποθέµατα αναπτυξιακού δυναµικού, εξαγωγικό προσανα- τολισµό και υψηλής ποιότητας ανθρώπινο κεφάλαιο. Για την προσέλκυση ξένων άµεσων επενδύσεων απαιτούνται: η θέσπιση ενός σταθερού, σύγ- χρονου και ευνοϊκού φορολογικού συστήµατος, η µείωση του µη µισθολο- γικού κόστους των επιχειρήσεων,η ενθάρρυνση της καινοτοµίας και των εξαγωγών και η δηµιουργία ενός προβλέψιµου οικονοµικού περιβάλλοντος φιλικού προς την επιχειρηµατικότητα. Η προσέλκυση και η διατήρηση ξένων άµεσων επενδύσεων εκτιµάται ότι θα υποστηρίξουν την έξοδο της χώρας από την κρίση και την επίτευξη βιώσι- µης ανάπτυξης. Οι ξένες άµεσες επενδύσεις συνεπάγονται σηµαντικά οφέλη για την ελληνική οικονοµία: εισαγωγή νέων τεχνολογιών και προώθηση της καινοτοµίας, αναβάθµιση του αποθέµατος κεφαλαίου (υλικού και ανθρώπι- νου), ανάπτυξη νέων κλάδων και προϊόντων υψηλότερης προστιθέµενης αξίας, ιδιαίτερα στον τοµέα των εµπορεύσιµων αγαθών και υπηρεσιών, ενί- σχυση του ανταγωνισµού και δηµιουργία νέων θέσεων εργασίας. Ειδικότερα, οι ξένες άµεσες επενδύσεις που επιδιώκουν να αυξήσουν τις εξαγωγές συνιστούν γρήγορο και αποτελεσµατικό µέσο για την αναδιάρθρω- ση του εγχώριου παραγωγικού προτύπου. Η ενσωµάτωση των ελληνικών επιχειρήσεων σε παγκόσµιες εφοδιαστικές αλυσίδες, η µεταφορά τεχνογνω- σίας και πληροφοριών για τις εξωτερικές αγορές, καθώς και η αξιοποίηση πιο σύγχρονων παραγωγικών διαδικασιών ανάλογων µε εκείνες που χρη- σιµοποιούν ξένοι ανταγωνιστές µε στόχο τη στροφή προς πιο σύνθετα προϊ- όντα, βελτιώνουν την παραγωγικότητα των ελληνικών επιχειρήσεων και κατ’ επέκταση τον εξαγωγικό δυναµισµό τους. Καθυστερήσεις, αναβλητικότητα και απροθυµία υλοποίησης των ιδιωτικο- ποιήσεων που έχουν ήδη εγκριθεί και δροµολογηθεί λειτουργούν ως σοβα- ρά αντικίνητρα προσέλκυσης παραγωγικών επενδύσεων. (γ) Καινοτοµία και εκπαίδευση Η ενθάρρυνση της έρευνας, η διάχυση της τεχνολογίας και η ενίσχυση της επιχειρηµατικότητας αποτελούν το τρίπτυχο για να ενθαρρυνθεί µια πιο αποτελεσµατική χρησιµοποίηση του ανθρώπινου κεφαλαίου, η οποία θα εστιάζει στη δηµιουργία αξίας µέσω της διασύνδεσης του αποµονωµένου δηµόσιου ερευνητικού συστήµατος µε τον παραγωγικό τοµέα, συµβάλλοντας έτσι στην επιστροφή της ανάπτυξης στην Ελλάδα. Γενικότερα, η δηµόσια πα- ρέµβαση µπορεί να ενθαρρύνει τόσο τη διάχυση της τεχνολογίας, δηλαδή τη στήριξη της εµπορικής αξιοποίησης της ερευνητικής δραστηριότητας που παράγεται στα πανεπιστήµια και τα ερευνητικά κέντρα(άδειες και δικαιώµατα ευρεσιτεχνίας), όσο και την παροχή παραγωγικής διεξόδου στις φιλοδοξίες των χαρισµατικών και ταλαντούχων νέων επιστηµόνων. Για να επιτευχθεί αυτός ο κοινός στόχος, θα πρέπει, πρώτον, να εµπεδωθεί ευρέως στην κοι- νωνία µια κουλτούρα επιχειρηµατικότητας και η αναγνώριση της αριστείας και, δεύτερον, να αξιοποιηθούν οι πόροι των υφιστάµενων ταµείων παρο- χής εγγυήσεων και χρηµατοδοτήσεων. Η αξιοποίηση των χρηµατοδοτικών εργαλείων που προσφέρει το Ευρωπαϊκό Ταµείο Επενδύσεων (EIF), του οµίλου της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων, καθώς και των πόρων του ΕΣΠΑ 2014-2020, αποτελεί διέξοδο στο πρόβληµα της χρηµατοδότησης µικροµεσαίων επιχειρήσεων που χρησιµοποιούν νέες τεχνολογίες. (δ) Μείωση της ανισοκατανοµής εισοδήµατος και καταπολέµηση της φτώχειας Ο κίνδυνος σχετικής φτώχειας µειώθηκε για δεύτερο κατά σειρά έτος (για τα εισοδήµατα του 2014), παραµένει ωστόσο ο έβδοµος υψηλότερος στην ΕΕ-28 και σηµαντικά επάνω από το µέσο όρο. Το ποσοστό του πληθυσµού της χώρας που βρίσκεται είτε σε κίνδυνο φτώχειας είτε σε κατάσταση κοι- νωνικού αποκλεισµού µειώθηκε ελαφρά, ενώ το ποσοστό των ατόµων µε υλικές στερήσεις αυξήθηκε. Ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι τη µεγαλύτε- ρη αύξηση κατέγραψε η οµάδα των παιδιών κάτω των 17 ετών. Παράλλη- λα, οι δείκτες εισοδηµατικής ανισότητας στην Ελλάδα, αν και παρέµειναν αµετάβλητοι,είναι δυσµενέστεροι σε σχέση µε τους αντίστοιχους για την ΕΕ- 28. Ο στοχευµένος σχεδιασµός των κοινωνικών µεταβιβάσεων έχει αποδει- χθεί ότι συµβάλλει αποτελεσµατικά στη µείωση της φτώχειας. Μέτρα στην κατεύθυνση αυτή είναι: (α) η εφαρµογή από το Φεβρουάριο του 2017 σε εθνική κλίµακα του προγράµµατος Κοινωνικού Εισοδήµατος Αλληλεγγύης (πρώην ελάχιστου εγγυηµένου εισοδήµατος), (β) η προστασία των ανέργων και η αντιµετώπιση της ακραίας φτώχειας και (γ) η αναβάθµιση του επιδό- µατος στήριξης τέκνων. Εξάλλου, η σύνθεση της ανεργίας και η αργή αποκλιµάκωσή της, σε συνδυ- ασµό µε το υψηλό ποσοστό των νέων εκτός απασχόλησης, εκπαίδευσης και κατάρτισης, αναδεικνύουν την ανάγκη να δοθεί έµφαση στη διά βίου εκπαί- δευση και στην καλύτερη αντιστοίχιση των δεξιοτήτων των εργαζοµένων µε τις ανάγκες της αγοράς εργασίας. Οι ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης και τα προγράµµατα κατάρτισης του ΟΑΕ∆ µπορούν να συµβάλουν προς αυτή την κατεύθυνση µε τον κατάλληλο σχεδιασµό και στόχευση και την ορθή αξι- οποίηση των διαθέσιµων, κυρίως ευρωπαϊκών, πόρων. ***


Σε ένα αβέβαιο διεθνές περιβάλλον µε απρόβλεπτες και συνεχείς αναταρά- ξεις, η συµµετοχή της Ελλάδος στη ζώνη του ευρώ είναι σήµερα ασπίδα προστασίας έναντι των κινδύνων που αναδύονται. Γι’ αυτό πρέπει η χώρα να ισχυροποιήσει τη θέση της ως ισότιµου εταίρου και να συµµετέχει ενεργά στις διαδικασίες για την ενίσχυση της ευρωπαϊκής συνοχής. Για να γίνει όµως αυτό, η Ελλάδα πρέπει να επανέλθει στην κανονικότητα, ολοκληρώνοντας µε επιτυχία το πρόγραµµα προσαρµογής. Πρέπει να οικει- οποιηθεί τις αλλαγές που γίνονται, διότι γίνονται επ’ ωφελεία της. Πρέπει να προχωρήσει άµεσα στον εκσυγχρονισµό και την προσαρµογή της δηµόσιας διοίκησης, των θεσµών και του κράτους δικαίου στο υψηλότερο δυνατό ευ- ρωπαϊκό πρότυπο, πράγµατα που κανένα µνηµόνιο δεν µπορεί να επιτύχει. Στο τελευταίο στάδιο που διανύουµε, αυτά που πρέπει να γίνουν είναι ελά- χιστα σε σχέση µε το µεγάλο όγκο των αλλαγών που έχουν ήδη πραγµατο- ποιηθεί από το 2010 µέχρι σήµερα. Η διαδικασία της οικονοµικής προσαρ- µογής έχει σε µεγάλο βαθµό ολοκληρωθεί,όπως αυτό αντανακλάται και στα τελευταία διαθέσιµα οικονοµικά µεγέθη. Ειδικότερα όσον αφορά τη δηµοσι- ονοµική προσαρµογή,από το 2010 µέχρι σήµερα έχει επιτευχθεί σχεδόν το 90% της απαιτούµενης µέχρι το 2018 προσαρµογής. Η ελληνική οικονοµία κατέβαλε επίπονες προσπάθειες και επέτυχε την εξάλειψη συσσωρευµένων σηµαντικών διαρθρωτικών ατελειών και ανισορροπιών, επιδεικνύοντας ισχυρές αντοχές. Τα αποθέµατα αναπτυξιακού δυναµικού και ιδιαιτέρως αν- θρώπινου κεφαλαίου που διαθέτει είναι αξιόλογα και έτοιµα, υπό τις κατάλ- ληλες συνθήκες, να ενεργοποιηθούν και να ωθήσουν εκ νέου την οικονοµία σε έναν ενάρετο αναπτυξιακό κύκλο.


Page 1  |  Page 2  |  Page 3  |  Page 4  |  Page 5  |  Page 6  |  Page 7  |  Page 8  |  Page 9  |  Page 10  |  Page 11  |  Page 12  |  Page 13  |  Page 14  |  Page 15  |  Page 16  |  Page 17  |  Page 18  |  Page 19  |  Page 20  |  Page 21  |  Page 22  |  Page 23  |  Page 24