de daaropvolgende periode waren er jaren met nog geen 100 hectare per jaar”. In de aanloop naar de kredietcrisis toe lie- pen de investeringswensen van de tuin- ders zelfs zo hoog op dat er een nieuw financieringsinstrument voor werd ont- wikkeld. Sale & leaseback maakte het mo- gelijk grotere stappen te maken in schaal- vergroting dan de vermogenspositie van glastuinders eigenlijk toestond. Toen heb- ben zowel grotere als kleinere bedrijven gebruikgemaakt van dit instrument. “Naar het tempo van schaalvergroting en de gevolgen daarvan voor het individuele bedrijf is tijdens de crisisjaren van 2009 tot en met 2014 wel kritisch gekeken. Was het niet te hard gegaan? Maar die opschaling van bedrijven, in de jaren tachtig en ne- gentig eerst van 3 naar 6 hectare, daarna naar 10, 20 en groter, dat werd niet alleen ingegeven door alleen maar de wil om groter te worden. Dat weerspiegelde ook een sprong in het ondernemerschap. Van bedrijven waar één ondernemer alle touwtjes in handen hield, naar bedrijven die actief werden op de energiemarkt, in internationalisering, in ketenverkorting, in verduurzaming. Al dan niet met een inten- sieve onderlinge samenwerking en met specialisten voor energie, arbeid en afzet.”


Gebalanceerde mix Hendriks is ervan overtuigd dat die snelle schaalvergroting de sector gebalanceerder heeft gemaakt. Een mix van klein, middel en groot, dát is de kracht. Al die bedrijven brengen hun eigen ideeën en innovaties mee.” Maar ook ziet hij wel dat bedrijven soms harder zijn gegroeid dan het onder- nemerschap in die bedrijven. “De span of control groeit mee. En tegelijkertijd worden grotere bedrijven ook zichtbaarder. Ieder- een kijkt sowieso mee anno 2020. Of het nu gaat om arbeid of afzet of het vakmanschap van de teler en hoe die met grondstoffen en emissies omgaat. De samenleving kijkt én als burger én als consument mee, de poli- tiek kijkt mee, de markt kijkt mee.” Sinds de vorige crisis is er wel wat veran- derd aan de eisen van de bank. De te ver- wachten rentabiliteit blijft nog altijd het belangrijkste. “We rekenen met de moge- lijkheid dat er twee jaar op rij 20% omzet-


Al in 1964 adverteren Raiffeisen- en Boerenleenbank in Groenten & Fruit met het optimistisch omhoog wijzende logo.


verlies doorstaan moet kunnen worden. Dat moeten wij als bank kunnen bijfinan- cieren en alsdan moet de onderneming nog steeds aan alle betalingsverplichtin- gen kunnen voldoen. Twee jaar op rij, om- dat herstel van de markt veelal langer duurt dan één seizoen en ook Spanje daar mee te kampen heeft en in beweging komt. Ook de eigen-vermogenseis en de verhouding tussen vreemd vermogen en rentabiliteit zijn aangescherpt.” Iets waar ondernemers wel even aan moesten wen- nen, maar wat de remweg van de bedrij- ven wel groter en robuuster en daardoor veiliger heeft gemaakt.


Private bequity Dat er nu meer en meer belangstelling is voor de Nederlandse glastuinbouw vanuit private equity geeft volgens Hendriks wel aan dat de verhouding tussen de risico’s en de kansen zich gunstig heeft ontwik- keld. “De rendementen zijn minder vola- tiel geworden, ook doordat het manage- ment op de bedrijven professioneler is geworden. Dat wordt ook nog steeds door de Rabobank bevorderd. Binnen Coalitie HOT en het project Ondernemen 2026 kunnen glastuinders een assessment laten doen van hun ondernemersvaardigheden. En Rabobank betaalt daarvan de helft in die situatie dat gebruik wordt gemaakt van geselecteerde bureaus. Dit omdat de individuele ondernemingen en de sector


en dus ook wij baat hebben bij een sterk ondernemerschap”. Het is dat nieuwe type ondernemer dat Hendriks de komende tien jaar stappen ziet maken naar andere bedrijfsmodellen en telerscollectieven/sa- menwerkingsvormen. “In deze bedrijfsmo- dellen brengen telers eerst hun exploitatie in, maar ook steeds vaker het eigendom van hun bedrijf. In ruil voor aandelen in het grotere geheel. Daar zit dan je pensi- oen in, in plaats van in de grond, zoals tra- ditioneel het geval was.” Ook de rol van de bank verandert met het ontstaan van die grotere collectieven. “De oude rol van euro’s verstrekken verandert naar die van het regisseren van vermogen. Private equity kan een prima rol spelen om dat vermogen op peil te houden bij grote investeringen. Rabobank blijft aan tafel als thuisbankier met kennis en kunde van de sector én van financiering.”


Sectorspecialist


Cor Hendriks (1954) is sinds 1978 strategisch adviseur in de glastuin- bouw, sinds 1990 bij de Rabobank. Hij neemt daar deze zomer afscheid. In zijn huidige functie als sectorspeci- alist Glastuinbouw, met aandachtsge- bied glasgroenten, wordt hij opge- volgd door René Gomersbach.


▶GROENTEN & FRUIT | 14 augustus 2020 39


FOTO’S: TON VAN DER SCHEER


Page 1  |  Page 2  |  Page 3  |  Page 4  |  Page 5  |  Page 6  |  Page 7  |  Page 8  |  Page 9  |  Page 10  |  Page 11  |  Page 12  |  Page 13  |  Page 14  |  Page 15  |  Page 16  |  Page 17  |  Page 18  |  Page 19  |  Page 20  |  Page 21  |  Page 22  |  Page 23  |  Page 24  |  Page 25  |  Page 26  |  Page 27  |  Page 28  |  Page 29  |  Page 30  |  Page 31  |  Page 32  |  Page 33  |  Page 34  |  Page 35  |  Page 36  |  Page 37  |  Page 38  |  Page 39  |  Page 40  |  Page 41  |  Page 42  |  Page 43  |  Page 44  |  Page 45  |  Page 46  |  Page 47  |  Page 48