1026 | WEEK 42-43 18 OKTOBER 2023


VAN INNOVATOR TOT HOEDER VAN DE MOTORGESCHIEDENIS ‘t Kromhout Amsterdam: scheepswerf én museum


15


Bezoekers krijgen uitleg in de indrukwekkende hal van Museum Kromhout.


AMSTERDAM Het laatste brokje scheeps- bouwgeschiedenis van Amsterdam-Oost wordt in stand gehouden in de twee hal- len aan de Hoogte Kadijk, de vroegere Zuiderzeewering. Waar ooit het lawaai van de vele scheepswerven van de VOC klonk, is nu het geluid van de stad te horen en af en toe nog een slijptol op de werf of het ge- plof van de oude motoren in de museum- hal. Terwijl de scheepswerf commercieel draait op het elektrisch maken van sloepen houdt het museum de geschiedenis van de Kromhout scheepsmotoren levend.


Aan de overkant van het IJ in Amsterdam- Noord was nog ruimte genoeg, waar de enor- me fabriekshal is gebouwd. Het hoogtepunt van de onderneming was in de jaren ’30, toen de zeilende vrachtvaart massaal overstapte op mechanische voortstuwing. Eerst met de motor op dek en de zij-schroef, ‘de lamme arm’, of met een opduwer. Daarna is de mo- tor in het nog met zeilen uitgeruste vracht- schip binnen boord geplaatst.


TRUUS DEN HARTOG


Een lange geschiedenis kent ‘t Kromhout van scheepswerf, waar kleine binnenvaart- schepen gebouwd werden in de 18de eeuw, naar de eerste succesvolle motoren voor de binnenvaart begin 20ste eeuw. De moto- ren staan prachtig onderhouden opgesteld langs de wanden van de oosthal. Van de eer- ste 1-cilinder middeldrukmotor tot de meest complexe grote motor van wel 400 pk; van de motor voor de vliegtuigen van Fokker - gebouwd in licentie voorafgaand aan de tweede wereldoorlog tot de motoren voor vrachtwagens. En tenslotte de fiets met een hulpmotortje uit de jaren ‘50 van de vori- ge eeuw. In de museumhal van ’t Kromhout trekt de hele 20ste eeuw op motorisch gebied aan je voorbij.


Het begon allemaal met de twee broers Daniël en Jan Goedkoop die de scheeps- werf ‘t Kromhout - die gekocht was door


De nieuwe schepen werden vervolgens alle- maal uitgerust met motoren van meestal ’t Kromhout, die goedkoper waren dan de mo- toren van Industrie en Brons. Bovendien lie- pen de motoren op fossiele en op plantaardi- ge oliën, waardoor de motoren aantrekkelijk waren voor de tropen - waar palm- en kokos- olie voorradig en goedkoop waren. Op het hoogtepunt had het bedrijf meer dan twaalf- honderd werknemers in dienst, die tijdens de Eerste Wereldoorlog op het land bij de fa- briek aardappelen en uien verbouwden, om- dat de productie zo goed als stil lag.


De lont voor de ontsteking werd ook wel eens vervangen door een shaggy.


hun vader in 1867 - in het jaar 1890 overna- men. Jan, de technicus liet uit nieuwsgie- righeid een kleine 4 pk tweetakt benzine- motor overkomen uit Amerika en bouwde deze na. Met een daarna zelf ontworpen motor zijn beide broers in 1905 naar de Duurzaamheidswedstrijd voor scheeps- motoren in Southampton gevaren en heb- ben de wedstrijd ook glansrijk gewon- nen. Met een pakket aan opdrachten zijn zij teruggekomen. Het vervolg laat zich raden. De fabriek voor de productie moest nog gebouwd worden.


Lopende band Na de Eerste Wereldoorlog is de productie van dieselmotoren op gang gekomen. Net als de Ford-fabrieken in Amerika heeſt Goedkoop de lopende band daarbij ingezet, waardoor de productie flink kon worden opgevoerd. De periode 1920 tot en met 1950 waren wellicht de succesvolste jaren voor de fabriek, uiter- aard met de onderbreking van de Tweede Wereldoorlog. Echter de grootschaligheid van de productie in het buitenland, zoals in Duitsland, Engeland, Japan en Amerika heeſt het bedrijf de das om gedaan. In de jaren ’60 is nog getracht het tij te keren met de oprich- ting van SAMOFA (Samenwerkende Motoren Fabrieken). In 1968 is het bedrijf overgeno- men door Werkspoor Amsterdam, dat weer is


Een van de eerste motoren, een gloeikop ruwoliemotor, wordt voorverwarmd met een gasbrander.


opgegaan in Stork Hengelo. En nu zijn er dus de twee overgebleven hal- len die gebroederlijk naast elkaar de oude glorie in stand houden met de onmisbare hulp van de 25 enthousiaste vrijwilligers die met raad en daad de bezoekers ter wille zijn. Jan Woldman, voorzitter van de Vereniging Museum ’t Kromhout, vertelt gepassioneerd: “We zijn trots dat we de motoren kunnen be- houden op deze manier. Het is mooi werk om aan het behoud bij te dragen om de kennis niet verloren te laten gaan. Liefhebbers van oude scheepsmotoren zijn van harte welkom om het museum te komen bezoeken of als vrijwilliger een bijdrage te leveren. We hopen dat we binnenkort de allereerste Kromhout motor, die nu nog bij Werkspoor aan de over- kant staat, kunnen toevoegen aan de verza- meling.” (www.museumkromhout.nl)


Gamechanger uit 1905


De historische gamechanger van ’t Kromhout is de 12 pk motor die loopt op petroleum, gebouwd door Jan Goedkoop.


Hij was begonnen om de in 1900 uit Amerika geïmporteerde 4 pk benzinemo- tor na te bouwen en goed werkend te krij- gen. Maar was niet tevreden en ontwierp zelf een 4-takt petroleummotor. Zijn broer en compagnon Daniël kreeg er genoeg van en vroeg hem te stoppen als het binnen twee weken nog niet zou lukken.


Het is Jan uiteindelijk wel gelukt. En op een zelfgebouwd demonstratiebootje van 12 meter, Werf ’t Kromhout 3, met een 12 pk petroleummotor, zijn zij bei- den in de zomer van 1905 naar Engeland Southampton overgestoken om mee te doen aan de Duurzaamheidswedstrijd voor motoren. Na een grondige controle van de inspecteurs kwamen zij als win- naar van de 36 deelnemers naar voren.


Dat was het begin van het succes van de Kromhout motoren. De Bruinvisch - een Friese dektjalk, gebouwd in 1902 uit Harlingen - is de enige die nog steeds commercieel op de Wadden vaart met de gloeikop 1 cilinder 30 pk motor van Kromhout uit 1917. Een aantal andere schepen behorende tot het varend erf- goed zijn ermee uitgerust.


Jan Woldman, voorzitter Vereniging Museum Kromhout voor de 1 cilinder viertakt die de Noormeerpolder heeſt droog gehouden.


De motoren worden goed verzorgd door enthousiaste vrijwilligers.


Vooral de M-motor (middeldruk) met ver- beterd injectiesysteem en gloeikop is nog geregeld te vinden in de oudere his- torische bedrijfsvaartuigen. Of er ook nog met vracht varende schepen uit- gerust zijn met een Kromhout motor is onwaarschijnlijk.


Page 1  |  Page 2  |  Page 3  |  Page 4  |  Page 5  |  Page 6  |  Page 7  |  Page 8  |  Page 9  |  Page 10  |  Page 11  |  Page 12  |  Page 13  |  Page 14  |  Page 15  |  Page 16  |  Page 17  |  Page 18  |  Page 19  |  Page 20  |  Page 21  |  Page 22  |  Page 23  |  Page 24  |  Page 25  |  Page 26  |  Page 27  |  Page 28  |  Page 29  |  Page 30  |  Page 31  |  Page 32  |  Page 33  |  Page 34  |  Page 35  |  Page 36  |  Page 37  |  Page 38  |  Page 39  |  Page 40  |  Page 41  |  Page 42  |  Page 43  |  Page 44  |  Page 45  |  Page 46  |  Page 47  |  Page 48  |  Page 49  |  Page 50  |  Page 51  |  Page 52