het antwoord op de vraag: waarom hebben mijn familieleden nooit openlijk gebroken met het verleden, waarom hebben ze nooit erkend dat ze een foute ideologie hebben aange- hangen? En waarom zou ik daar niet over mogen filmen?”


Emile van Rouveroy van Nieuwaal op weg naar Nieuw- Guinea in 1961. Foto: privécollectie Emile van Rouveroy van Nieuwaal


dienstplichtige in Biak en Sorong gezeten. En ik heb allerlei functies vervuld, onder meer op het gebied van de welzijnszorg.” Door de over- dracht van Nieuw-Guinea aan de Verenigde Naties was zijn uitzen- ding maar van korte duur.


Foute ideologie Zijn tijd in Nieuw-Guinea leidde er wel toe dat zijn belangstelling was gewekt voor culturele antropologie. Hij volgde een studie rechten in Groningen en keuzevakken antropo- logie in Leiden. Daar vond hij werk als wetenschappelijk medewerker aan het Afrika-Studiecentrum en werd hij in 1983 bijzonder hoogle- raar aan de Rijksuniversiteit Leiden. Tijdens onderzoek in West-Afrika raakte hij ook gefascineerd door het medium film en hij volgde onder meer filmcolleges in Parijs van de bekende cineast Jean Rouch. Vanaf de jaren zeventig maakt hij in Afrika en Nederland een twintigtal documentaires. Daarnaast schrijft hij gedichten en dat zette hem aan tot het maken van een documentaire over het foute oorlogsverleden van zijn ouders. Het was een gedicht met de veel- zeggende passage: ‘Mijn leven lang aan het poetsen, een vlek die niet verdwijnen wil.’ “Dat was de aanlei- ding, maar de oorzaak was natuur- lijk een levenslange zoektocht naar


16 mei 2017


Tot in het derde geslacht In de documentaire Tot in het derde geslacht gaat Van Rouveroy op zoek naar het graf van zijn broer Jan. Het blijkt te liggen in de Russische Kaukasus, want dat is nauwkeurig gedocumenteerd door de Duit- sers. Het is tevens een zoektocht naar het oorlogsverleden van het gezin waarin hij opgroeide en naar antwoorden op die voor hem zo cruciale vragen. Dat laatste lukt niet helemaal, maar wel vindt hij aanwijzingen dat zijn broer aan het eind wellicht niet zo fanatiek geble- ven is. “Hij ondertekent alle eerdere brieven consequent met Heil Hitler en dan eind 1942 en begin 1943, als er enorme schermutselingen zijn en veel doden van het slagveld komen, zie je dat hij ondertekent met: ‘Dag lieve vader en moeder.’ Waarom? Misschien kwam hij toen tot inkeer? Het is gissen. Het zou hetzelfde zijn als je enthousiast voor IS naar het kalifaat trekt en dan ziet hoe het eerste hoofd wordt afgehakt en je je afvraagt: dat kan toch niet de bedoeling zijn? Mijn broers moeten iets gemerkt hebben van de ver- woestingen en concentratiekampen. Dan moet je wel heel stellig zijn om niet toe te geven dat je de verkeerde ideologie gekozen hebt. Maar het is natuurlijk ook iets wat ik heel graag wil zien.”


Symbolisch graf De documentaire eindigt bij het toekomstige graf van Van Rouveroy zelf waar hij samen met zijn zuster Margot symbolisch aarde uitstrooit van de plek in Rusland waar Jan sneuvelde. Zijn nu 86-jarige zuster Margot is pas na de documentaire gaan praten over haar oorlogsverle- den. “Ze vertelt wat ze in Heythuy- sen allemaal meemaakte. Er was een ijzeren discipline. Ze moest tien stappen voor Frau Schulz, haar lerares, zó staan”, legt Van Rouveroy uit terwijl hij een Heil Hitler-gebaar nabootst. “Had ze dat maar in de film verteld.” Er klinkt teleurstelling in zijn stem. “Zo’n film staat altijd onder tijds-


druk. Zij had met Aletta afgesproken om nooit te praten over hun verle- den in de Tweede Wereldoorlog. Nu Aletta is overleden, komen haar verhalen alsnog los.” In de docu- mentaire zit wel een passage waarin zijn zus Margot sterk betwijfelt of hij na het maken van de film klaar is met zijn verleden. “Daar heeft ze natuurlijk deels gelijk in. Ik kan het boek nog niet dichtslaan. Ik ga nu elke dag naar het symbolische graf van mijn broer Jan. Ik zie het als een soort boetedoening. Anderzijds word ik steeds losser bij het graf. Dan zeg ik: ik denk dat je nu wel genoeg aan- dacht hebt gehad van mij. Ik geef dat verleden een rustiger plaats. Praten erover gaat me nu makkelijker af, ook in de dorpskroeg hier.”


IS Hij is ervan overtuigd dat de docu- mentaire bijdraagt aan de erken- ning dat Nederland ook een zwarte bladzijde heeft gekend in de Tweede Wereldoorlog. “We hebben niet alleen 25.000 Waffen-SS’ers gele- verd, maar er waren ook heel veel NSB’ers. Dat kunnen we niet weg- poetsen. Er heeft wel een vorm van verzoening plaatsgevonden, maar we hadden natuurlijk beter, net als in Zuid-Afrika, een soort waarheids- commissie in moeten stellen. Die lijn moeten we ook met Nederlands- Indië doortrekken. We moeten ons verzoenen, maar wel eerst weten wat er precies is gebeurd. Geen bijl- tjesdag, behalve als er echte oorlogs- misdaden hebben plaatsgevonden.” In de documentaire wordt duidelijk dat Jan ervan getuige is hoe zijn sergeant een Russische luitenant doodschiet omdat hij zich niet over- geeft, maar terugschiet. “Het was een oorlogsdaad, zo blijkt uit zijn laatste brief, een week voordat Jan zelf sneuvelt. Geen oorlogsmisdaad, anders had ik dat symbolische oor- logsgraf van mijn broer niet gecre- eerd.” Hij is ervan overtuigd dat zijn zoektocht nog steeds actueel is, alleen al omdat zoveel anderen wor- stelen met een verleden dat ze moei- lijk van zich af kunnen schudden. “Ik geloof dat nazi-ideologieën en ‘religies’ als IS ontzettend veel invloed kunnen hebben op je den- ken en doen, maar je hebt altijd nog de autonomie om te zeggen: ik ga eruit. Ik ga toch iets anders doen. Dat heb ik tenslotte ook gedaan.”


Page 1  |  Page 2  |  Page 3  |  Page 4  |  Page 5  |  Page 6  |  Page 7  |  Page 8  |  Page 9  |  Page 10  |  Page 11  |  Page 12  |  Page 13  |  Page 14  |  Page 15  |  Page 16  |  Page 17  |  Page 18  |  Page 19  |  Page 20  |  Page 21  |  Page 22  |  Page 23  |  Page 24  |  Page 25  |  Page 26  |  Page 27  |  Page 28  |  Page 29  |  Page 30  |  Page 31  |  Page 32  |  Page 33  |  Page 34  |  Page 35  |  Page 36  |  Page 37  |  Page 38  |  Page 39  |  Page 40  |  Page 41  |  Page 42  |  Page 43  |  Page 44  |  Page 45  |  Page 46  |  Page 47  |  Page 48  |  Page 49  |  Page 50  |  Page 51  |  Page 52  |  Page 53  |  Page 54  |  Page 55  |  Page 56  |  Page 57  |  Page 58  |  Page 59  |  Page 60  |  Page 61  |  Page 62  |  Page 63  |  Page 64  |  Page 65