Column Viewpoint Van Bergen De discussie over
‘foute artsen’ is niet zo simpel als het lijkt
Karl Brandt
een Duitse naam, want sinds 1945 is de discussie over wat ‘foute artsen’ wordt genoemd, doorgaans verengd tot Duits- land 1933-1945 en in feite zelfs verengd tot die ene Duitse naam: Josef Mengele, de beruchte kamparts van Auschwitz. Maar is het echt zo simpel? Waarom worden bijvoorbeeld niet de namen genoemd van Karl Brandt, Leonardo Conti, Ottmar von Verschuer? Het ant- woord is: omdat bijna niemand hen kent. Von Verschuer was werkzaam bij het Kaiser Wilhelm-Institut, het huidige Max Planck. Hij bestelde bij Mengele schedels van in Auschwitz vermoorde joden of andere Untermenschen. Na de oorlog wachtte hem een fraaie carrière. Conti zat hoog in de nazi-gezondheids- zorg en gaf de bevelen waar mensen als Mengele zich aan conformeerden. Hij pleegde kort na de oorlog zelfmoord. En Brandt was de hoofdaangeklaagde tij- dens de Neurenbergse artsenprocessen. Hij werd, als lijfarts van Hitler en brein achter het steriliseren en vermoorden van geestelijk gehandicapten, ter dood veroordeeld. Zij hoorden tot de mensen achter beulen als Mengele; mensen die bijvoorbeeld het bevel gaven om op krijgsgevangen soldaten experimenten uit te voeren die van belang voor de oorlogsvoering werden geacht, zoals blootstellen aan extreem lage luchtdruk of lange tijd onderdompelen in ijskoud water. Zij waren derhalve op zijn minst niet minder ‘fout’.
I
Maar neem nu Brandt. In de jaren na de oorlog gold een andere Duitser als het archetype van de ‘goede arts’: Albert Schweitzer, arts in het Afrikaanse dorpje Lambarene en opsteller van de medische ethiek van heiligheid van alle leven. Brandt wilde in de jaren twintig nog naar Lambarene vertrekken om Schweitzer te helpen. Hij was dus zeker geen sadist van geboorte. Omstandighe- den hebben hem ‘fout’ gemaakt.
n de prachtig duistere tv-serie Gotham komt een uitermate sadis- tische arts voor. Zijn naam is Gru- ber. Een Duitse naam. Uiteraard
De artsenstand wordt vaak gezien als de enige beroepsgroep die van zichzelf menslievend is. Zo worden artsen ook altijd geportretteerd als zij in oorlogs- tijd hun werk doen: zorgend voor een oase van pais en vree in een oceaan van geweld. Maar zij hebben met soldaten gemeen dat zij vaak moeten beslissen over leven en dood en dat geeft macht. Macht is van zichzelf niet goed of fout, al heeft zij wel de neiging te corrum- peren. Maar als die macht ‘lekker’ gaat voelen, als zij een doel op zich wordt, zijn, zoals bij soldaten, ook bij artsen de gevolgen weinig verheffend. En als daar dan een ethiek bijkomt zoals in Duits- land (en Japan) 1933-1945, waarin niet de gezondheid van de individuele patiënt, maar die van het grote geheel (het volk, het ras) voorop wordt gesteld en zij ook nog eens de steun van de staat hebben, zijn de gevolgen desas- treus. Dit geeft al aan dat of een arts ‘fout’ of ‘goed’ wordt genoemd van veel factoren afhangt. Neem Nederland. De artsen die lid waren van Medisch Front of de Artsenkamer of hadden deelgenomen aan de ambulance voor de SS-Oostfrontvrijwilligers, werden ‘fout’ verklaard. Maar hadden zij dan allemaal vreselijke experimenten uitge- voerd? Nee. Maar het was een beperkte groep en dus kon dat zonder dat de Nederlandse gezondheidszorg na 1945 daar al te zeer onder zou lijden. De artsenstand in Duitsland had van alle beroepsgroepen procentueel gezien het hoogste aantal NSDAP-leden. Als al die artsen ‘fout’ waren verklaard, als met andere woorden, dezelfde definitie als in Nederland was aangehouden, zou er van de Duitse gezondheidszorg niets zijn overgebleven. De term ‘foute arts’ maakt zo duidelijk dat de discussie over goed en fout niet zo simpel is als vaak lijkt. Zij is een mummie. Best ingewikkeld. Ofwel: als Frankrijk in 1918 de oorlog had verlo- ren, had de arts in Gotham Desgranges geheten.
Dr. Leo van Bergen is geboren midden in het non-militaire jaar 1959. Desondanks heeft het thema 'oorlog' altijd zijn historische belangstelling gehad, waarbij zijn aandacht vooral uitgaat naar de medische gevol- gen. Op dat terrein wordt hij internationaal als autoriteit erkend. Hij schreef Zacht en eervol, over het lijden en sterven in de Eerste Wereldoorlog.
mei 2017 13
Foto: Birgit de Roij
Page 1 |
Page 2 |
Page 3 |
Page 4 |
Page 5 |
Page 6 |
Page 7 |
Page 8 |
Page 9 |
Page 10 |
Page 11 |
Page 12 |
Page 13 |
Page 14 |
Page 15 |
Page 16 |
Page 17 |
Page 18 |
Page 19 |
Page 20 |
Page 21 |
Page 22 |
Page 23 |
Page 24 |
Page 25 |
Page 26 |
Page 27 |
Page 28 |
Page 29 |
Page 30 |
Page 31 |
Page 32 |
Page 33 |
Page 34 |
Page 35 |
Page 36 |
Page 37 |
Page 38 |
Page 39 |
Page 40 |
Page 41 |
Page 42 |
Page 43 |
Page 44 |
Page 45 |
Page 46 |
Page 47 |
Page 48 |
Page 49 |
Page 50 |
Page 51 |
Page 52 |
Page 53 |
Page 54 |
Page 55 |
Page 56 |
Page 57 |
Page 58 |
Page 59 |
Page 60 |
Page 61 |
Page 62 |
Page 63 |
Page 64 |
Page 65
