BRONBEEK VIERT OP 19 FEBRUARI ZIJN 150-JARIG BESTAAN


Modern veteranenbeleid in een jas van nostalgie


Door: Martin Elands Foto’s: KTOMM Bronbeek


Aan de Arnhemse Velperweg oefent de aanblik van het Koninklijk Tehuis voor Oud-Militairen en Museum Bronbeek grote aantrekkingskracht uit op menig voorbijganger. Dat is al 150 jaar het geval. En hoewel Bronbeek oogt als een relikwie uit een lang vervlogen koloniale tijd, is dat slechts uiterlijke schijn. Gehuld in een jas van nostalgie heeft Bronbeek de aansluiting met het moderne veteranen- beleid onmiskenbaar gevonden.


H


alverwege de negen- tiende eeuw was er van een samenhangend vete- ranenbeleid nog geen


sprake. Zorg voor invalide militairen was evenwel geen onbekend feno- meen. Parijs kende al het imposante Hôtel Impériale des Invalides, terwijl in Londen het Royal Chelsea Hos- pital stond. Ook in Nederland was in 1817 in Leiden een klein Militair Invalidenhuis gerealiseerd voor vete- ranen van de strijd tegen Napoleon. Dit bood echter onvoldoende soelaas voor militairen van het Koninklijk Nederlands-Indisch Leger (KNIL) die met gebreken uit Indië terug- keerden. Halverwege de negentiende eeuw liepen er daar in Nederland naar schatting zo’n 1.500 van rond, van wie een belangrijk deel niet in het eigen levensonderhoud kon voorzien, deels vanwege de fysieke gebreken, deels als gevolg van eerder losbandig gedrag.


Oprichting Bronbeek Het beeld van aan lager wal geraakte


en ontspoorde ‘kolonialen’ kwam de werving van vrijwilligers voor het ‘Indische Leger’ niet ten goede. Dat was zorgelijk, want door nieuwe expedities van het KNIL nam de vraag naar vrijwilligers vanaf 1856 juist weer toe. Naast het verhogen


10 JANUARI-FEBRUARI 2013


van handgelden en pensioenen kon het oprichten van een Koloniaal Militair Invalidenhuis de werving een impuls geven, de ergste noden ledigen en bovendien de betrokken- heid van de koning tonen. Zodoende besloot koning Willem III in 1859 zijn Arnhemse landgoed Bronbeek aan de Staat te schenken, onder de bepaling dat ‘aan het voorgeschre- ven onroerend goed nimmer eenige andere bestemming zal mogen worden gegeven, dan waartoe het geschonken is, namelijk tot een Koloniaal Militair Invalidenhuis.’ Achter de bestaande villa verrees een modern tehuis met plaats voor ruim tweehonderd KNIL-veteranen, dat op 19 februari 1863 officieel werd geopend.


Koloniale tijd Tot het moment dat Nederland zijn


gezag over de Indonesische archipel definitief kwijtraakte, eind 1949, verbond Bronbeek kolonie en het moederland op aanschouwelijke wijze. De bewoners liepen rond in het KNIL-uniform en onderwierpen zich vrijwillig aan een quasi-militair regiem. Van echte militaire tucht was echter geen sprake, wel van een strakke dagindeling – met arbeid en ontspanning – en duidelijke leefregels. Ondanks de prima leef-


omgeving bleek het verloop groot. Vele bewoners vertrokken op eigen verzoek, sommige werden wegens wangedrag weggestuurd. Tot 1900 verbleven de bewoners er gemiddeld slechts drie jaar. De historicus Wil- lem Bevaart, auteur van het prachtige overzichtswerk Bronbeek. Tempo Doeloe der liefdadigheid (2005), noemde het een ‘toevluchtsoord voor oud-militairen die even op verhaal moesten komen.’


De band tussen Indië en het moe- derland kwam op Bronbeek ook op andere wijze tot uitdrukking. Koning Willem III had de wens geuit dat de koloniale militair op Bronbeek zijn oude dag zou mogen doorbrengen tussen de herinneringen aan zijn glorierijke Indische diensttijd. Dat gebeurde ook. Met behulp van vele geschenken werd al in de negen- tiende eeuw met bijzondere militaire voorwerpen een Tropheegalerij ingericht, een museum dat al snel zo’n tienduizend bezoekers per jaar trok. Tussen die tastbare herin- neringen aan de Indische diensttijd voltrok het leven op Bronbeek zich tot de Tweede Wereldoorlog met ups en downs. Wel nam de animo om op Bronbeek te wonen geleidelijk af. Door de betere sociale zorg in Nederland, een andere mentaliteit bij koloniale vrijwilligers en het luwen


Page 1  |  Page 2  |  Page 3  |  Page 4  |  Page 5  |  Page 6  |  Page 7  |  Page 8  |  Page 9  |  Page 10  |  Page 11  |  Page 12  |  Page 13  |  Page 14  |  Page 15  |  Page 16  |  Page 17  |  Page 18  |  Page 19  |  Page 20  |  Page 21  |  Page 22  |  Page 23  |  Page 24  |  Page 25  |  Page 26  |  Page 27  |  Page 28  |  Page 29  |  Page 30  |  Page 31  |  Page 32  |  Page 33  |  Page 34  |  Page 35  |  Page 36  |  Page 37  |  Page 38  |  Page 39  |  Page 40  |  Page 41  |  Page 42  |  Page 43  |  Page 44  |  Page 45  |  Page 46  |  Page 47  |  Page 48  |  Page 49  |  Page 50  |  Page 51  |  Page 52  |  Page 53  |  Page 54  |  Page 55  |  Page 56  |  Page 57  |  Page 58  |  Page 59  |  Page 60  |  Page 61  |  Page 62  |  Page 63  |  Page 64