PS20


boeken


Vluchten voor de smetstof T


oen noggeen jaar geleden zijngoeddeelsvansneueou- demannenfantasietjes aan elkaar hangende novelle


PhilipRoth:Nemesis


VertaalddoorBabetMossel ★★★★✩


Thehumbling verscheen,kondende fans vanPhilip Roth (1933) zichal troosten met de gedachtedat de ou- de meester zichsnel genoegzou re- vancheren. Omdat hij de laatsteja- renhet moordende tempo vanéén roman per jaar aanhieldenomdat zijn uitgeverhet volgende,heel wat ambitieuzerklinkende boek alweer hadaangekondigd. Dat boek is er nu dus. Hetheet Ne- mesis.En, inderdaad, stak zijn le- venslustigtragische Korea-Oorlog- roman Indignation (2008)albijzon- derpositief af bij het teleurstellende slotdeel vanzijn Zuckermancyclus, Exit ghost (2007),het kwaliteitsver- schil is dit keer tenminsteeven groot. Plaats vanhandelingisWeequa-


hic, de Joodse wijk in het zuidwes- tenvan Newark waar de schrijver zelf opgroeide en die in de zomer van1944 wordt getroffen door een grootschalige polio-epidemie. En de hoofdpersoon, zij het níét de ver- teller,isdeintens goedhartigeBuc- ky Cantor.Meneer Cantor,zoals hij, omredenendiepaslaat inderoman aan het licht komen, vrijwelconse- quent wordt genoemd,heeft voor die tijdaldenodige klappenvanhet levengehad. Zijn moeder overleed vroeg, zijnschimmigklinkende va- der verdween kort daarnauit beeld en hoewelhij eengespierde en atle- tische allAmericanjongen van23is, stond zijn slechte gezichtsvermo- geneen(helden)rolalssoldaatinde TweedeWereldoorlogindeweg. Terwijl zijn leeftijdgenoten en


vriendennaar Normandië en de Pa- cific werden uitgezonden,moest hij achterblijvenals sportleraaraan de plaatselijkehighschool en, bij wijze vanzomerbaantje, opzichter vande speelplaats vandeChancellor Ave- nue School. Totzijn verdriet,want


WOENSDAG6OKTOBER2010


beste medicijn was. (Isdie speel- plaats sluiten toch niet veiliger?)En aan eenGod die schijnbaar wille- keurigdood en verderf zaait. Halverwege Nemesis worden die


twijfels en de aanhoudende smeek- beden vanzijn verloofde, Marcia, omeenveiligheenkomen te zoeken hemteveel.Hijvoegt zichalszwem- instructeur bijzijn geliefde in het zomerkampIndian Hill in de Poco- nos,dat eenparadijselijkeoase blijkttezijn,waar hij zich, zij het ge- kweld doorzijn geweten, langzaam aan overgeeft.Eris‘vanalle smet- stof gezuiverdeberglucht’, eenei- landje waar hij eindelijk onbespied met Marcia kanvrijen, eenaanstor- mendezwemkampioen vanzeven- tienomte trainen. De dreigingvan die Bijbelse plaag


lijktverwegtezijn. Totdat die ook deze plekbereikt. Dátdat gebeurt, is geen verras-


PhilipRoth


als de grootvaderdie hem opvoed- de,hem ietshad bijgebracht, was het welbelangvan opkomen voor jezelf en het nemen vanjeverant- woordelijkheid. Maar als de ziekteintropischNe-


warkomzichheenbegintte grijpen, lijkthij alsnogdekanste krijgendat te doen.Eerst stuurt hij in eenbijna westernachtige confrontatie een groep opgeschoten Italiaanse jon- gens uit de industriële achterbuurt Ironbound wegals die ‘een beetje polio’ komenverspreiden. En als de eerste besmettingenindeJoodse wijk zichvoordoen, ook onderde kinderendie hijvermaaktemet soft-


Opalle frontenverscheurd D


eAlgerijn Yasmina Kha- dra(pseudoniemvan Mo- hammed Moullesehoul, 1955) schreef aanvanke-


lijkpolitieromans die zichafspeel- den tegenhet decor vandeburger- oorloginzijn land.Als hoge officier in het Algerijnse legerpubliceerde hijveiligheidshalve onderpseudo- niem. Sinds hij in 2000 naar Frank- rijk emigreerdeomzichgeheel aan het schrijventewijden, ontpopt hij zichsteeds meer als een schrijver vanromanswaarin hij zijn persona- gesblootsteltaanconflictueuzeom- standigheden in vaak actuele histo- rische decors (Afghanistan, Iran). In zijn romanWatdedag verschul-


YasminaKhadra:Watdedag verschuldigdisaandenacht Vertaalddoor FloorBorsboom, DeGeus,€19,90.


★★★★✩


digdisaan de nacht grijpt hij terug naar eenroerige episode in de Alge- rijnse geschiedenis:deaanloopnaar de onafhankelijkheidsstrijd, die in 1962 tothet einde vandeFranse overheersingleidde. Khadrageeft dat historischedecor op indringen- de wijzereliëf doorzijn keuze voor het levensverhaal vandeopgroei- ende Younes,een Arabische jongen die, dooradoptieopgegroeid in de Franse gemeenschap, aan denlijve de verscheurdheidondervindtvan eenkolonie in ontbinding. Khadrasleurtdelezer vanaf de


FOTODOUGLASHEALEY/AP


balwedstrijdjes, werpt hij zichop als de meevoelende herder vanzijn gemeenschap. Roth beschrijft het allemaal in-


dringend. De wanhoop en angstin de buurtals kinderen binnen een paar dageninijzeren longenver- dwijnen of begraven moeten wor- den. De paniekerige roep om iets, watdan ook, te doen om dit gevaar te keren. En Cantor die,nadat een oogappel onderzijn pupillenisge- sneuveld, steeds meer begint te twijfelen.Aanzijn eigenideeënover een gezonde geest in een gezondli- chaam, die hem ervan overtuigden dat sportenindebuitenlucht het


sing.Hetnoodlot en de dood zijn bij Roth onverwoestbareconstanten. Maar twee andere elementenzijn dat wel. De briljante wendingaan het eind,wanneereen oud-leerling vanCantor jaren later ziethoe hij zichnog steeds laat verteren door schuldgevoelens.(De nemesis hier is niet eenonbarmhartige Godof een redeloze ziekte, maar de klas- siekewraakgodin die de hybris be- straft vaniemand die meende zich tegenhet noodlottekunnen verzet- ten, of, ergernog, er verantwoorde- lijk voor te zijn.) En misschien wel vooral de manier waarop hij die on- gelukkige totleven wekt: wasCan- torooit het soortfiguurdatRothmet vileine spot had neergesabeld, nu laat hij je bijna liefdevolmet hem meevoelen. Samen makenze Nemesis tegelij-


kertijdtot éénvan de zwartsteboe- keninzijn oeuvreéneen stralende daginRoths nogalwisselvallige In- dian summer.


DIRK-JANARENSMAN


eerste bladzijde zijn roman binnen. DetienjarigeYounes ziet zijnsappe- lende vader dromen vaneen groot- se oogst, die wellicht een einde kan maken aan ‘de eindelozeopeenvol- gingvan tegenslagen’. Maar ‘aan de vooravond vandeverlossing’ (ja, Khadrazet het soms watvet aan) verandert zijnakker in een vlam- menzee.Devolgende dagzoekthet berooide gezin zijntoevluchtinde stad (Oran) en belandthet in een krottenwijk. Khadratekent in levendige be-


schrijvingendeschrijnendearmoe- de die daar in de jaren dertig vande vorige eeuwheerste. Ontroerend is zijnportret vanYounes’ trotse va- der,die zichzelf wil redden en niets wilweten vandedoor zijn welge- stelde broer aangebodenhulp.Na de zoveelsterampspoed in zijn be- staan stemt hij alsnoginmet de adoptie vanzijn zoon. Hetishet be- ginvan Younes’tweede leven(als Jonas) bij zijn kinderlozeoom en tante, geassimileerde intellectue- len, die hem eenFranse opvoeding geven. In het idyllischedorp Río Salado


beleeft Jonas eenlyrischbeschre- venpuberteit met drie Franse boe- zemvrienden (‘Ze noemden ons de


tandenvan eenvork.’). Hetiseen vriendschap die totophet botver- scheurdraakt wanneerdejongens allevier verliefd rakenophetzelfde meisje.DezeEmilie breekttweehar- ten, trouwt uiteindelijk, maar haar grootsteliefdeisJonas,die haar smeekbedenversmaadt omdat hij meent dat ze niet voorhembestemd is –een aannamedie vermoedelijk


Verhaaljongen indenogFranse kolonie Algerije


metzijn achtergrondtemakenheeft. Metdeteloorgangvan de vriend-


schapendebroeiende maatschap- pelijkeonrust in Algerije(wezijnin- middelsindejaren vijftig) groeit bij Younes/Jonas het besef hoezeer hij tussen twee werelden verscheurd wordt.Tegelijkertijdgeeft Khadra eenmooi beeld vandenadagenvan het koloniale tijdperk:het ongeloof onder de Franse pieds noirs dat het weldramet hun paradijselijkele- ventjegedaanis, en hun veronge- lijktheid (ze hebben dit paradijs


toch met hun eigenhandengescha- pen?).Deontgoochelingendewan- hoop worden ijzersterk verbeeld in eenscène waarin eencafé-eigenaar in zijn geruïneerde zaak eenlaatste triomfantelijk partijtjebiljartspeelt op eenlaken zonder ballen,omver- volgens de tent in de hens te steken. Watdedag verschuldigdisaan de


nacht is vooral zo’n indrukwekken- de roman omdat Khadraerin slaagt al het drama dat in deze geschiede- nis besloten ligt,inzulkekrachtige scènesteverbeelden. Onvergetelijkishet momentdat


Younes zijnvaderhaveloosenlave- loosaantreft op de stoep vaneen bar, een confrontatie die de vraag oproept voor wie dit gezichtsverlies het pijnlijkst is.Onvergetelijkzijn de hartverscheurende confronta- ties tussenYounesenEmilie en de melancholieke conclusie ‘dat wat niet echt begonnen was, nu voor- goedwasafgelopen’. Dat Khadrasoms de neigingheeft


wathij al zo indringend heeft ver- beeld,ook nogeens expliciettebe- noemenendat hij in zijn beeld- spraak soms over de schreefgaat, vergeef jehemdan graag.


ALLE LANSU


Page 1  |  Page 2  |  Page 3  |  Page 4  |  Page 5  |  Page 6  |  Page 7  |  Page 8  |  Page 9  |  Page 10  |  Page 11  |  Page 12  |  Page 13  |  Page 14  |  Page 15  |  Page 16  |  Page 17  |  Page 18  |  Page 19  |  Page 20  |  Page 21  |  Page 22  |  Page 23  |  Page 24  |  Page 25  |  Page 26  |  Page 27  |  Page 28  |  Page 29  |  Page 30  |  Page 31  |  Page 32  |  Page 33  |  Page 34  |  Page 35  |  Page 36  |  Page 37  |  Page 38  |  Page 39  |  Page 40  |  Page 41  |  Page 42  |  Page 43  |  Page 44  |  Page 45  |  Page 46  |  Page 47  |  Page 48  |  Page 49  |  Page 50  |  Page 51  |  Page 52  |  Page 53  |  Page 54  |  Page 55  |  Page 56  |  Page 57  |  Page 58  |  Page 59  |  Page 60