44


Oorlogsverhalen


herinneringen verweven zijn geraakt met algemene culturele en heroïsche beelden van WO II.’


Je merkt ook dat de toene- mende fragmentatie minder vaak voorkomt bij emotionele verhalen. ‘Herinneringen met een emotionele la- ding – gekke, grappige of enge verhalen – lijken een grotere kans te maken om intact te blijven in de overdracht tussen generaties. Een voorbeeld van een verhaal dat de drie generaties ongewij- zigd overleefde, is er ook een van Arie over de tijd waarin hij met een neef zat ondergedoken bij een tante. Als de jongens een luchtje gingen scheppen, deden ze dat veiligheidshalve in dames- kleding. Het verhaal wil dat de neef er zo goed uitzag, dat zelfs de Duitsers naar hem fl oten. Overigens hoeft die emotionele lading niet gekoppeld te zijn aan één bepaalde gebeurtenis. De Surinaamse Iwan Dompig heeft tijdens de oorlogsjaren verschillende ervaringen met racisme. Bij een kerk- bezoek in Australië mocht hij vanwege zijn huidskleur niet zitten, maar moest hij achter in de kerk staan. In Panama dwongen de Amerikanen hem vanwege zijn huidskleur naar een gesegregeerd strand te gaan. Die verhalen werden ongewijzigd doorverteld door zijn zoon en zijn kleindochter.’


Hadden de veteranen van wie je de verhalen hebt onder- zocht last van psychische problemen? ‘Zij spraken niet expliciet over zoiets als een oorlogstrauma. Ze spraken überhaupt nauwelijks over wat ze hadden meegemaakt. De aandacht die er tegenwoordig is voor de psychische impact van oorlogservaringen was er in de jaren vlak na WO II niet. Het was de tijd van wederopbouw, vooruitkijken en doorgaan. Maar er zijn wel signalen die op trauma duiden. Iwan Dompig bijvoorbeeld beschrijft herbelevingen. Inmiddels beschouwen we dit als onderdeel van een posttraumatische stressstoornis. Anderen hadden last van nachtmerries.’


Nederlands Veteraneninstituut


Hoe hebben latere generaties met die psychische gevolgen te maken? ‘Iwans zoon vertelt over de psychische gevolgen die hij bij zijn vader zag. Een keer schoot zijn vader midden in de nacht een kogel door het plafond, omdat hij dacht dat iemand hem aan- viel. Alle kinderen die we interviewen zeggen dat er niet over de oorlog werd gesproken. Die stilte betekende niet dat de oorlog er niet was; ze voelden de spanning eromheen wel. Het is voor de meeste kinderen een opluchting dat hun vaders op hoge leeftijd wel zijn gaan praten. Naast de negatieve impact zie ik bij de tweede en derde generatie ook positieve eff ecten van de militaire inzet van de eerste generatie: ze hebben een sterk ethisch besef, zijn weerbaar en veerkrachtig. George Ballieux, een verzetsman die tijdens WO II als offi cier van het Korps Mariniers psychi- sche klappen opliep, werd volgens zijn zoon daardoor een sterke voorstander van dialoog en wederzijds respect. Dit waren in het gezin belangrijke waarden en zijn zoon en later zijn kleinzoon namen die over. Twee kinderen van veteraan Klaas Appel waren in de jaren zeventig pacifi stisch en hun vader steunde dit van harte. Zowel zijn doch- ter als kleindochter zien een verband tussen zijn morele overtuigingen en zijn oorlogservaringen.’


Heeft je onderzoek laten zien hoe we de herinnering aan WO II levend kunnen houden, ook als de laatste ooggetuigen zij n overleden? ‘Ja, het is duidelijk geworden dat persoonlijke en met emotie geladen verhalen het best beklijven. Laten we die dus ook vooral blijven doorgeven: in de media, het onderwijs en culturele instellingen als musea. De interview- collectie van het NLVi, een prachtige verzameling persoonlijke verhalen, kan daarbij van grote waarde zijn. Die wordt nu ook al veel gebuikt voor on- derwijs en scripties. Ik hoop dat dit in de toekomst nog meer gaat gebeuren.’


Jij bent zelf een representant van de derde generatie: je grootmoeder en overgroot- vader zaten in het verzet. Hield dat je bezig tij dens het uitvoeren van dit onderzoek? ‘Ja, soms wel. Mijn grootmoeder fi etste als 14-jarig meisje door het centrum van Utrecht met een krat wapens achter op haar fi ets. Toen ze een keer viel, heeft een Duitse soldaat haar geholpen. Dat ging goed, maar haar verzetswerk en dat van mijn overgrootvader zorg- den voor spanningen. Mijn grootmoe- der sprak af en toe met mij over Willem Lengton, een neef van haar. Hij was de leider van een knokploeg en werd gefusilleerd. Hij ligt begraven op de erebegraafplaats in Bloemendaal, vlak bij Hannie Schaft. Mijn grootmoeder had een boekje en knipsels over hem, en ze moedigde mij aan om een spreek- beurt over hem te houden. Maar mijn moeder groeide op in een sfeer van zwijgen over de oorlog, wat zwaar voor haar was. Dat voel ik ook. Nu begrijp ik die ervaring beter.’


Zelf in de geschiedenis duiken? www.veteranenvertellen.nl biedt toegang tot de Interviewcollectie Nederlandse Veteranen.


Page 1  |  Page 2  |  Page 3  |  Page 4  |  Page 5  |  Page 6  |  Page 7  |  Page 8  |  Page 9  |  Page 10  |  Page 11  |  Page 12  |  Page 13  |  Page 14  |  Page 15  |  Page 16  |  Page 17  |  Page 18  |  Page 19  |  Page 20  |  Page 21  |  Page 22  |  Page 23  |  Page 24  |  Page 25  |  Page 26  |  Page 27  |  Page 28  |  Page 29  |  Page 30  |  Page 31  |  Page 32  |  Page 33  |  Page 34  |  Page 35  |  Page 36  |  Page 37  |  Page 38  |  Page 39  |  Page 40  |  Page 41  |  Page 42  |  Page 43  |  Page 44  |  Page 45  |  Page 46  |  Page 47  |  Page 48  |  Page 49  |  Page 50  |  Page 51  |  Page 52  |  Page 53  |  Page 54  |  Page 55  |  Page 56  |  Page 57  |  Page 58  |  Page 59  |  Page 60  |  Page 61  |  Page 62  |  Page 63  |  Page 64  |  Page 65  |  Page 66  |  Page 67  |  Page 68  |  Page 69  |  Page 70  |  Page 71  |  Page 72  |  Page 73  |  Page 74  |  Page 75  |  Page 76