4
Eerst Tegendraads Sterke overheid kan heilzaam zijn Een hele vrije markt,
dat had u gedroomd Economie wordt nodeloos ingewikkeld gemaakt, zegt Ha-Joon Chang, eens een obscuur denker, nu gerespecteerd.
Marcel van Engelen AMSTERDAM
... Vrijwel iedereen die dit leest – u waar- schijnlijk ook – verdient aardig wat geld. Dat komt omdat u productief bent, meehelpt aan het maken van een product, of een dienst. Iemand die productiever is dan een ander ver- dient meer geld. En als u erg slim bent, goede beslissingen kunt nemen en verantwoordelijkheid durft te dra- gen, kunt u zelfs een topmanager worden, en vreselijk veel verdienen. Zo werkt het nu eenmaal. Dat is een ijzeren wet van de vrije markt. Oh ja? De Koreaanse econoom Ha-Joon
Chang, werkzaam aan de Universiteit van Cambridge, wekt u met alle vrien- delijkheid uit deze droom. Dat u zo- veel verdient, kan niet verklaard wor- den door uw productiviteit. Er zijn hele volksstammen die zeker zo pro- ductief zijn als u – of het zouden kun- nen zijn – die slimmer en onderne- mender zijn, terwijl u misschien wel vijftig keer zoveel verdient. En neem de topmanagers. Hebben zij hun ‘productiviteit’ niet veeleer te danken aan zaken die we hier collectief en door de eeuwen heen opgebouwd hebben (onderwijs, infrastructuur, stabiele politiek et cetera.) dan aan hun persoonlijke kwaliteiten? Is het dan vreemd om collectief in te grij- pen als ze exorbitant veel verdienen?
Politiek bepaald
Die hele vrije markt, die bestaat na- tuurlijk niet. Kinderen mogen niet werken, producten moeten aan vele en veranderende eisen voldoen, ar- beidskrachten uit het ene land mo- gen wel naar Nederland komen en uit het andere land niet. Allemaal ver- klaarbaar, goed zelfs, maar laten we elkaar niet meer voor de gek houden. De markt is niet vrij, de grenzen zijn politiek bepaald. Als iemand tegen een milieumaatregel is, of tegen het
inperken van topsalarissen, dan is dat een politieke opvatting. Een beroep doen op de werking van de vrije markt is lulkoek. Toen Ha-Joon Chang vorige week op Schiphol arriveerde, vertelde de taxichauffeuse dat ze in discussies met bankiers vaak te horen krijgt dat de zaken echt ingewikkelder liggen dan zij denkt. Dat soort geluiden stoort Chang : ’Economie is voor 95 procent gezond verstand dat ingewik- keld is gemaakt, en zelfs voor de res- terende 5 procent geldt dat de essen- tie van de redenering, zo niet alle technische details, in eenvoudige ter- men kan worden uitgelegd’, schrijft hij in zijn juist verschenen boek 23 dingen die ze je niet vertellen over het kapitalisme.
‘Als niks verandert stort het systeem over tien of vijftien
jaar weer in.’ Ha-Joon Chang
In kleine kring maakt Chang al jaren opgang als scherp en dwars denker. Een ontwikkelingseconoom die niet tegen het kapitalisme is, maar wel vindt dat een grote en sterke overheid heilzaam kan zijn en ontwikkelings- landen hun markten mogen afscher- men, omdat veel westerse landen daar ook rijk mee zijn geworden. Volgens Chang zijn we zo geïn- doctrineerd door het ‘neoliberalisme’ Amerikaanse stijl dat we veel dingen voor waar slikken terwijl ze halfwaar of onwaar zijn. U dacht dat internet een revolutie heeft ontketend? De in- troductie van huishoudelijke appara- ten als de stofzuiger is van grotere economische betekenis geweest, be- toogt Chang, omdat mede daardoor vrouwen tot de arbeidsmarkt konden toetreden. Het klinkt wat geforceerd. Waar het hem om gaat is dat het be-
lang van de industrie – het maken van producten, niet van diensten – te veel wordt onderschat.
Versimpeling
Het eigenaardige is dat zijn boek veelal lovend is ontvangen, ook door ‘neoliberale’ media als The Financial Times. Van een obscuur denker die zijn opiniestukken moeilijk wist te slijten omdat zijn opvattingen te te- gendraads waren, transformeert Chang stilaan naar een gerespecteerd econoom. ‘Ja, dat weerspiegelt the changing mood van de wereld.’ Tegelijkertijd ziet hij weinig veran- dering in het financiële systeem, sinds twee jaar geleden de crisis uit- brak. Dit zou zijn eerste maatregel zijn indien hij zelf aan de knoppen zou zitten: een verregaande versim- peling. Concreter: een verbod op al te ingewikkelde fi nanciële producten. Zo vreemd is dat toch niet? Moeten medicijnen eerst ook niet worden goedgekeurd, ja, zelfs helpen? ‘Een van de onderliggende principes van de economie is dat onze rationaliteit beperkt is. We weten dat, als het te in- gewikkeld wordt, we in de problemen komen, ook al begrijpen we niet hoe we in de problemen komen. Het is common sense: maak het simpeler.’
Verknoopt
De voor de handliggende tegenwer- ping: niet realistisch. Stel dat de EU het lastig gaat maken voor bankiers en speculanten die zich bezighouden met short selling of derivatenhandel. Dan vertrekken ze naar Azië of de VS. Dat willen we niet. ‘We moeten af van de veronderstelling dat het erg zou zijn. Ze maken meer welvaart kapot dan ze creëren. Laat ze elders de eco- nomie maar ruïneren. Als niks veran- dert, stort het systeem over tien of vijftien jaar weer in, en kunnen over- heden hun banken misschien niet meer redden.’ Volgens Chang is de top van het bedrijfsleven zo zeer verknoopt met
de politiek dat maatregelen die de fi - nanciële elite treffen niet snel worden genomen. Hij vestigt zijn hoop op ‘actief economisch burgerschap’: als we het beter doorzien en druk uitoe- fenen, is verandering op termijn mo- gelijk. Al realiseert hij zich dat de
meeste mensen het veel te druk heb- ben om zich te verdiepen in econo- mische fi nesses, of daar geen zin in hebben.
‘Er zijn in het verleden veel dingen gebeurd die niet voor mogelijk wer- den gehouden. Bovendien: ik zeg
Page 1 |
Page 2 |
Page 3 |
Page 4 |
Page 5 |
Page 6 |
Page 7 |
Page 8 |
Page 9 |
Page 10 |
Page 11 |
Page 12 |
Page 13 |
Page 14 |
Page 15 |
Page 16 |
Page 17 |
Page 18 |
Page 19 |
Page 20